سعید صفارائی – اجرای طرح‌های مرمتی و عمرانی در بناهای تاریخی به خاطر قدمت و ارزش آنها دارای حساسیت‌های ویژه و نیازمند نظارت و تایید کارشناس است به همین خاطر اجرای هر طرحی در حریم و داخل بناهای تاریخی باید با تایید کارشناسان اداره میراث فرهنگی انجام شود تا از تخریب بنا و آثار تاریخی جلوگیری شود.
در مرمت بناهای تاریخی باید توجه داشت اصالت یک معیار مهم و پایه‌ای برای سنجش مرمت اصولی بنا است که اگر به آن اهمیت داده نشود و تنها به نوسازی توجه شود مصالح به کار گرفته شده در طرح مرمت، اصالت اثر تاریخی را خدشه‌دار میکند در حالی که یک مرمت‌گر باید بداند هرکدام از مصالح و‌مواد بنا به چه میزان و در کجا به کار رفته است و مرمت را با کم‌ترین مداخله و بیشترین تاثیرگذاری انجام دهد.
متاسفانه به نظر می‌رسد اجرای طرح‌های عمرانی و مرمتی بناهای تاریخی در نیشابور بیش از آنکه با توجه به نظر کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود بنا به سلایق شخصی است که این آثار مهم تاریخی را با خطر جدی مواجه کرده است.
یکی از این آثار که به خاطر تخریب غیرکارشناسی بخشی از آن از فهرست ثبت آثار جهانی خارج شده و عملیات‌های عمرانی غیراصولی هم آن را با خطر جدی مواجه کرده مسجد جامع نیشابور است.
کمال خانی رئیس اداره میراث فرهنگی نیشابور در نشست خبری با خبرنگاران با اشاره به اینکه جلسه‌ای تعاملی با هیات امنای مسجد جامع نیشابور برای مرمت اضطراری این بنا برگزار شده اظهار کرد: در این رابطه یک اعتبار مشارکتی از اداره کل میراث فرهنگی و اوقاف درخواست شده و در مرحله نخست احداث یک کانال دفع رطوبت برای این بنا در اولویت قرار دارد.
وی افزود: از زیر مسجد جامع نیشابور یک قنات عبور میکند که باعث ایجاد رطوبت و آسیب به این بنا می‌شود و امروز به این نتیجه رسیده‌اند سنگ‌پوش کردن کف محوطه مسجد جامع نیشابور اشتباه بوده زیرا رطوبت را به دیواره‌ها منتقل میکند.
وی افزود: و برای تعویض کف‌پوش حیاط مسجد جامع پنج میلیارد تومان نیاز است و برای بازسازی و مرمت کامل حیاط و ایوان جنوبی مسجد جامع نیشابور بیش از یکصد میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است.
وی خاطرنشان کرد: آزادسازی حریم مسجد جامع نیشابور از دیگر برنامه‌های اداره میراث فرهنگی است تا مغازه‌های واقع در ورودی که به این مسجد در سال‌های گذشته الحاق شده تملک شود.
وی با اشاره به اینکه قدمت مسجد جامع نیشابور مربوط به دوره تیموری است گفت: تخریبی که در بخشی از مسجد جامع برای اضافه کردن مصلی به آن صورت گرفت بدون تایید میراث فرهنگی انجام شده و ثبت این اثر را در فهرست آثار جهانی با مشکل مواجه کرده و این کار بدون کارشناسی انجام شده است.
دادستان: مشکلاتتان را خودتان حل کنید
وی در خصوص موضوع باغ امین‌الاسلامی و شکایت میراث فرهنگی گفت: طی شکایت میراث فرهنگی در مرحله نخست شهردار نیشابور تبرئه شد و پیش از شروع مجدد عملیات عمرانی شهرداری از میراث فرهنگی درخواست معرفی پیمانکار و مشاور کرد که با پیگیر‌ی‌های انجام شده معرفی شد.
وی با اشاره با اینکه این موارد پس از گشایش معبر سواره‌رو در محوطه باغ امین‌الاسلامی انجام شد گفت: سه روز قبل از آغاز سال جدید شهرداری درخواست کرد نوع کف‌پوش‌های مورد تایید میراث برای اطراف عمارت باغ امین‌الاسلامی اعلام شود اما سوم عید شهرداری بدون تایید میراث فرهنگی اقدام به خاک‌برداری کرد و با وجود درخواست مستقیم برای تعطیل کردن عملیات شهردار امتناع کرد و گفت کار را تعطیل نمی‌کنم که با فرماندار تماس گرفته شد و ایشان گفت با شهردار صحبت می‌کنم البته به دادستان هم تماس گرفته شد و ایشان هم گفت فعلا مشکلاتتان را باید خودتان حل کنید و اگر حل نشد بعد ما رسیدگی می‌کنیم.
در نهایت قرار شد جلسه انجمن میراث فرهنگی به سرعت تشکیل شود و همان روز عصر در این‌جلسه قرار شد عملیات شهرداری متوقف شود و نظر اداره کل را برای نوع کف‌پوش استعلام کردیم که نظرشان استفاده از سنگ‌وقلوه بود اما مورد قبول شهرداری قرار نگرفت و همین موضوع باعث شد عده‌ای از حامیان میراث فرهنگی از شهرداری نیشابور به دیوان عدالت اداری شکایت کردند و دیوان عدالت اداری هم رای به توقف عملیات داده و تصریح کرده اگر هم کاری قرار است انجام شود باید با نظر میراث فرهنگی باشد.
وی ادامه داد: پس از صدور رای دیوان عدالت اداری از طرف اداره میراث فرهنگی آقای شریعتمداری و خانم صدیقی به عنوان کارشناسان این اداره معرفی شدند اما پس از آن دیگر اتفاقی نیفتاد و شهرداری با اداره میراث مکاتبه‌ای نکرد.
وی گفت: برای باغ امین‌الاسلامی یک طرح جامع پیشنهاد کردیم بدین ترتیب که کوچه باغ قوامی تعریض و ۱۸متر آزادسازی شود و تردد از آن مسیر انجام بشود به نحوی که از خیابان امام مسیر رفت از کوچه قوامی و مسیر برگشت به خیابان امام از خیابان امین‌الاسلامی انجام بشود.
خانی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به برنانه‌های هفته میراث فرهنگی گفت: امسال در هفته میراث فرهنگی جشنواره ریواس و نمایشگاه صنایع دستی و توانمندی‌های روستای میرآباد به مشارکت مردم برگزار شد همچنین رونمایی از کتاب شادیاخ و نیشابور در عرصه تاریخ و باستان‌شناسی تالیف استاد لباف خانیکی در دانشگاه هنر نیشابور از دیگر برنامه‌های هفته میراث امسال بود.
وی افزود: در این هفته جلسه بررسی مجدد حریم نیشابور برگزار شد و قرار شد طی یک ماه آینده این محدوده به‌روز رسانی شود، طی این هفته استاندار ختلان تاجیکستان از مجموعه باغ آرامگاه خیام و سایت تاریخی شادیاخ بازدید کرد همچنین مراسم همایش علمی و جشنواره ملی سالانه خیام هم در دانشگاه نیشابور برگزار شد.
وی اظهار کرد: در مراسم روز ملی بزرگداشت خیام نیز رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه به همراه نمایندگانی از کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان در این مراسم حضور داشتند همچنین پیش از این برنامه هم مراسم بزرگداشت خیام در روستای معموره‌ای زادگاه خیام با مشارکت روستائیان برگزار شد و هر سال آینده قرار شد این مراسم هرسال در ۲۷اردیبهشت برگزار شود.
وی گفت: در این هفته بوتیک هتل دژ نیشابور واقع در بلوار شهدا به سمت بهشت فضل از دیگر ظرفیت‌های گردشگری نیشابور بود که به بهره‌برداری رسید.
بی‌توجهی شهرداری به هشدارهای میراث فرهنگی
وی گفت: در سال ۱۳۸۷ طی ساخت‌وسازهایی که برای احداث مجتمع‌های مسکونی فولاد در شهرک فیروزه انجام شد آثار و شواهدی زیر لایه‌های رسوبی کشف شد و پس از آن طی گمانه‌‌زنی و کاوش‌های باستانی محوطه شهرک فیروزه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از آن زمان هرگونه ساخت‌ساز در آنجا ممنوع اعلام شد.
محدوده عرصه محوطه تاریخی فیروزه حدود ۲۰هکتار است و احتمال می‌دهیم که محوطه اصلی در بالادست باشد و اشیاء کشف شده بوسیله سیلاب به این قسمت منتقل شده و چندین بار به این خاطر برای ساخت‌وسازهایی که در این منطقه مانند دانشگاه نیشابور، علوم‌پزشکی و پیام نور که انجام شده هشدار داده‌ایم و گفته‌ایم در گذشته این اتفاق افتاده و هرآن امکان دارد دوباره این اتفاق بیفتد.
وی با اشاره به اینکه شهرک فیروزه یک محوطه تاریخی مربوط به عصر مفرغ است گفت: اما شهرداری نیشابور بدون استعلام از اداره میراث فرهنگی در مواردی اقدام به صدور مجوز کرده بود و برای شرکت تعاونی ایران‌خودرو هم نامه درخواستی داده شد و به خاطر پیگیری‌ها از سوی فرمانداری و دادستانی شهرداری پروانه احداث شرکت تعاونی ایران‌خودرو را صادر کرد و ما هم بر اساس وظیفه ذاتی اداره میراث فرهنگی شکایت کردیم با این حال و با وجود ممنوعیت؛ عملیات احداث این ساختمان در حال انجام است.
وی‌گفت: پیش از شهرک فیروزه تپه برج را داریم که براساس شواهد و یافته‌ها در آن قدمت ساکنان نیشابور به هفت‌هزار سال قبل می‌رسد و در شهرک فیروزه این شواهد تا پنج‌هزار سال قدمت را نشان می‌دهد.
وی درباره اهمیت محوطه باستانی شهرک فیروزه گفت: در سمت شرق ایران بیشتر محوطه‌ها مربوط به دوره اسلامی است و شهرک فیروزه یک محوطه خاص و ویژه مربوط به عصر مفرغ در این قسمت است که دارای اهمیت بسیاری به خصوص برای نیشابور است.
وی افزود: محدوده عرصه محوطه تاریخی فیروزه حدود ۲۰هکتار است و احتمال می‌دهیم که محوطه اصلی در بالادست باشد و اشیاء کشف شده بوسیله سیلاب به این قسمت منتقل شده و چندین بار به این خاطر برای ساخت‌وسازهایی که در این منطقه مانند دانشگاه نیشابور، علوم‌پزشکی و پیام نور که انجام شده هشدار داده‌ایم و گفته‌ایم در گذشته این اتفاق افتاده و هرآن امکان دارد دوباره این اتفاق بیفتد.
موزه نیشابور
رئیس اداره میراث فرهنگی نیشابور گفت: با سیاست‌گذاری‌های انجام شده ایجاد موزه منطقه‌ای خراسان بزرگ در مشهد در دستور کار قرار گرفت و احداث شد که تنها موزه استاندارد کشور است.
وی افزود: با احداث این موزه اشیای کشف شده در نیشابور و حتی اشیای تاریخی نیشابور در موزه ملی به مخزن موزه بزرگ خراسان رضوی در کوه‌سنگی منتقل شد و در طرح افلاک‌نمای نیشابور قرار است یک سالن به موزه اختصاص داده شود تا موزه جدیدی به موزه‌های نیشابور اضافه شود.
وی گفت: طی چند سال گذشته با توجه به شیوع کرونا اعتبارات حوزه میراث فرهنگی هم کاهش داشت و امسال با پبگیری‌های انجام شده مصوبه هفت‌ونیم میلیارد تومان اعتبار برای خیام و عطار و شادیاخ گرفته شد و همچنین مجوز ادامه کاوش‌های در سایت تاریخی شادیاخ گرفته شده و حفاظت و پوشش این سایت موزه هم دیگر دستور کار قرار دارد.
خانه‌های تاریخی نیشابور
وی در خصوص وضعیت خانه تاریخی مجتهدی گفت: پاکسازی خانه تاریخی مجتهدی شروع شده و اعتبار اضطراری هم درخواست شده و به خاطر اینکه مالکیت این خانه به صورت مشترک بین آموزش‌وپرورش و سیمان زاوه است درخواست برگزاری جلسه مشترکی داده شده تا با مشارکت مالکان مرمت این‌خانه را سریع‌تر آغاز کنیم.
وی افزود: اکنون چند بار هم مسئولان استان و شهرستان از خانه وکیلی بازدید کرده‌اند و باید یک بودجه اضطراری برای مرمت خانه‌های تاریخی نیشابور اختصاص داده شود، خانه قرشی هم که توسط شهرداری نیشابور خریداری و مرمت شده باید یک کاربری مانند اقامتگاه یا سفره‌خانه سنتی به آن اختصاص داده شود و از آن درآمدزایی شود.
وی گفت: شهرداری نیشابور باید خانه‌های قدیمی را مانند اصفهان، کاشان، یزد و مشهد خریداری کند و از شهرداری و دانشگاه و بخش خصوصی خواسته شد فرصت‌های سرمایه‌گذاری را معرفی کنند.
خانی گفت: در نیشابور ۶خانه تاریخی شامل خانه مجتهدی، قوامی،وکیلی، قرشی، امین‌الاسلامی و عیدیانی ثبت شده و طی چند سال گذشته ۲خانه تاریخی مشکاتیان و معمارباشی تخریب شده است.
وی افزود: در حال حاضر ۷۸ اثر ثبتی و اثر طبیعی در نیشابور وجود دارد و در خصوص احداث سردر برای بازارسرمایه نیشابور باید همه مالکان در این موضوع مشارکت کنند و اولویت ما در حال حاضر حفظ وضع موجود است و مرمت حمام مرمر نیشابور هم انجام شد اما به خاطر اختلاف صاحبان موقوفه با سرمایه‌گذار بخش خصوصی هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.
وی خاطرنشان کرد: حدود ۳۰۰هکتار از شهر نیشابور مربوط به دوره تیموری است و چهارهزار و ۶۰۰هکتار از شهرستان نیشابور جزو عرصه و حریم تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت شده و ۲۱ روستا روی این عرصه وجود دارد و برای نظارت و حفاظت از این عرصه و حریم تاریخی از لحاظ تعداد نیرو و تجهیزات با کمبود مواجه هستیم.
وی درخصوص نحوه مدیریت مجموعه خیام و عطار گفت: پیشنهاد ما این است که مجموعه خیام و عطار به صورت هیات امنایی اداره شود تا درآمدزایی آن تسهیل و در همان‌جا هزینه شود.
وی افزود: پارسال ۲میلیارد تومان اعتبارات به اداره میراث فرهنگی نیشابور اختصاص یافت و برای امسال ۴۰میلیارد تومان درخواست داده شده است.
