محبوبه ذالیانی
شیوع ناگهانی کرونا مهلتی برای آماده سازی خانواده‌ها و دانش آموزان به آموزش مجازی و آنلاین نداد و این ضرورت در سایه مشکلات ناشی از کرونا مغفول ماند.
شیوع کرونا، حوزه‌های مختلف را با مشکلات و آسیب‌های جدی روبه رو کرده است از جمله با غیرحضوری شدن کلاس‌های درسی، نظام آموزشی و دانش‌آموزان به عنوان آینده‌سازان جامعه را دچار آسیب‌هایی اعم از جسمی و روانی کرده است. تا آنجا که اغلب شواهد نشان می‌دهد دانش آموزان نه تنها در فراگیری دروس با مشکل و کندی رو به شده اند بلکه با محروم ماندن از زندگی دسته جمعی و اجتماعات، از یادگیری مهارت‌های زندگی هم دور مانده اند و از سوی دیگر به دلیل خانه نشینی دچار رخت و سستی شده و گاه دچار اضافه وزن شده اند در حالی که نوجوانان بمبی از انرژی هستند و باید این انرژی در حیاط مدرسه و ورزش‌های صبحگاهی تخلیه شود تا هم به لحاظ روانی و هم جسمانی در شرایط مطلوبی قرار گیرند. موضوعی که صابر رشیدی مشاور تحصیلی بر آن تاکید می کند و می گوید: دانش‌آموزان که آینده‌سازان کشور هستند با شیوع کرونا دچار آسیب‌های جسمی و روانی شده‌اند. همین چند روز پیش دانش آموز کلاس دوم دبستان را دیدم که پشت مادر خود پنهان شده بود و نمی‌دانست چطور باید با مدیر و کادر آموزشی مدرسه برخورد کند! یکی از مهمترین نقش‌هایی که آموزش‌وپرورش دارد، آماده کردن دانش‌آموزان برای زندگی اجتماعی در آینده است. دانش آموزی که تمام دوران تحصیل خود را به صورت مجازی و در خانه گذرانده بود به طور قطع برخی از مهارت‌هایی که باید می‌آموختند در این مدتِ فاصله‌گذاری‌ها و اجرای محدودیت‌ها نتوانسته بود سپری کند.
این مشاور تحصیلی ادامه می دهد: بچه‌ها به دلیل اینکه از همبازیان خود دور شده‌اند و نمی‌توانند هیجانات مثبت و شادکامی را تجربه کنند و با دوستانشان تخلیه‌های هیجانی داشته باشند، آسیب بسیاری دیده‌اند. این قشر به دلیل حضور مداوم در خانه و فضاهای بسته و به دلیل محدودیت‌های محیطی که داشته‌اند دچار بی‌تحرکی شده‌اند. بی حوصلگی، کم انگیزه شدن، آسیب‌های جسمانی به دلیل کم تحرکی، افسردگی که آثار آن را به راحتی در سیمای خیلی از دانش آموزان می‌توان دید و از همه مهمتر ترک تحصیل عملی و واقعی از جمله آثار مخرب غیرحضوری شدن مدارس است.
اشتغال به کار از سر عدم دسترسی به فضای مجازی
رشیدی یکی از معضلاتی که در شرایط کرونا به بار آمد را ترک تحصیل عده ای از دانش آموزان عنوان می کند و می گوید: آمارها حکایت از این دارد که در دوره آموزش مجازی بسیاری از دانش‌آموزان ترک تحصیل کردند. دانش‌آموزانی که نتوانستند از اینترنت، تلفن همراه یا تبلت بهره‌مند شوند، ترک تحصیل کردند. چون امکانات برای کودکان مهیا نبود و خانواده‌ها نتوانستند این شرایط را مهیا کنند، سراغ کار رفتند. ناگفته نماند بیکاری سرپرست خانواده در دوران کرونا هم مزید بر علت شد. بسیاری از خانواده‌ها در پیک‌های مختلف بیکار شدند و آسیب دیدند. در واقع شرایط اقتصادی بارِ روانی بسیاری بر خانواده‌ها متحمل کرده، خانواده‌ها ممکن است ناخواسته آنها را به کودکانشان منتقل کرده باشند و در روابط با فرزندانشان اثر گذاشته باشد. بنابراین به نظر می‌رسد کودکان نه به اندازه خانواده‌ها اما درجای خود متحمل آسیب شده‌اند.
وی عنوان می کند: در واقع ما بسترهای آموزشی‌مان به صورت مجازی آنقدر پیشرفته نبود که در دسترس همه دانش آموزان قرار بگیرد و همه کودکان نتوانستند از موبایل استفاده کنند. مسائل اقتصادی، مشکلات اجتماعی، تحریم و … دست به دست هم دادند و شرایط را دشوار کردند.
کم تحرکی دانش آموزان محصول دوره کرونا
این روانشناس و مشاور تحصیلی، کم تحرکی ناشی از ماندن در خانه و استفاده بیش از حد از وسایل ارتباط جمعی توسط دانش آموزان را از دیگر عوارض غیرحضوری شدن مدارس عنوان و اضافه می کند: سلامت جسمی در کنار سلامت روانی مهم است زمانی دانش آموزان به عشق بازی فوتبال و والیبال در کنار همکلاسی‌ها از خانه بیرون می‌آمدند، اما با رونق یافتن بازار وسایل ارتباطی، بی تحرکی به سراغ آنها آمد که در اوضاع کرونا شدیدتر هم شده. بر اساس آمار اضافه وزن دانش آموزان از هفت درصد قبل از کرونا به حدود ۳۱ درصد بعد از کرونا رسیده است و به صورت میانگین هر دانش آموز در روز پنج هزار قدم کمتر راه می‌رود باید بیش از همیشه به تحرک دانش آموزان توجه و راه را برای بازگشایی مدارس هموار کرد. پس اگر شرایطی مهیا شود که دانش آموزان به صورت محدود در مدارس حضور پیدا کنند اوضاع اندکی بهبود می‌یابد.
وی خاطرنشان می کند: در روانشناسی عبارت عمل یا تحرک را داریم به این معنا که هر چقدر تحرک جسمی پایین بیاید اثر مخربی بر روی فعالیت مغز می‌گذارد و تحرک جسمانی وقتی زیاد می‌شود ناخودآگاه دستور صادر می‌شود که مغز هم این حرکت را انجام دهد. در حقیقت حرکت بدن به مغز و مغز به بدن یک چرخه است. بنابراین اگر بخواهیم دانش آموزان ما در زمینه درس موفق عمل کنند باید در ابتدا فعالیت جسمی آنها را بالا ببریم تا این چرخه بین بدن و مغز به جریان بیافتد و از همه مهمتر به لحاظ روحی هم در شرایط متعادل و متناسبی قرار بگیرند.
بلوغ زودتر از موعد
رشیدی به یکی دیگر از تبعات آموزش مجازی در دوره کرونا اشاره می کند و می گوید: تنها بودن کودکان، همدلی نکردن با آنها، پناه بردن به تبلت و تلفن همراه و پرسه‌زنی در فضاهای مجازی می‌تواند پیامدهایی را برای بچه‌ها به همراه داشته باشد. ممکن است بعضی خانواده‌ها برای اینکه کودکان سرگرمی ندارند و چون می‌خواهند کودکانشان را مشغول کنند، برای ساعات زیاد گوشی موبایل یا تبلت در اختیارشان بگذارند. برخی از کودکان چون بیش از اندازه با رسانه‌ها و فضای مجازی درگیر بوده‌اند و خانواده‌ها کمتر کنجکاوی آنها را در فضای مجازی رصد کرده‌اند، ممکن است به بلوغ زودرس برسند. اتفاقی که اگر درگیری آنها با این فضاها کمتر بود در زمان خود اتفاق می‌افتاد. در دوران پسا کرونا با خانواده‌هایی مواجه خواهیم بود که فرزندانشان به تلفن همراه و تبلت اعتیاد پیدا کرده‌اند. با توجه به اینکه در دوران کرونا، کودکان سرگرمی ندارند و با فرا رسیدن تابستان و افزایش اوقات فراغت کودکان، زمان‌های بیشتری درگیر فضای مجازی می‌شوند، همه تهدیدها تشدید می‌شود.
اختلال در تعاملات
این روانشناس با تاکید بر اینکه در تعامل اجتماعی مهارت‌ها آموخته می‌شود و به واسطه غیرحضوری شدن مدارس، مهارت‌های اجتماعی دانش آموزان هم به حداقل رسیده است، در مورد تبعات این موضوع این طور توضیح می دهد: مهارت ارتباطی و اجتماعی همانگونه که از اسم آن برداشت می‌شود در تعامل و در جمع بودن آموخته می‌شود که در سایه غیرحضوری شدن مدارس، نه تنها احترام والدین و فرزندان کمرنگ شده بلکه در آینده با دانش آموزانی رو به رو هستیم که مهارت زندگی را بلد نیستند. طبیعتا اگر کسی مهارت زندگی که اقتضای زندگی جمعی و اجتماعی است را بلد نباشد نه فقط در محیط مدرسه بلکه در محیط زندگی خود دچار مشکل خواهد شد؛ فردای روزگار رفت و آمد با اعضای فامیل را به حداقل می‌رساند، در مهارت همسرداری و فرزند پروری با چالش روبه رو خواهد شد و به دنبال آن در محیط زندگی و آپارتمان با همسایگان هم به مسئله برخواهد خورد.
رشیدی در پایان یادآور می شود: ظاهرا خانواده‌ها و جوامع از نظر نوع نگرش در حال ورود به مرحله پساکرونا هستند در حالی که هنوز از نظر درمان به مرحله پسا کرونا نرسیده‌ایم. بسیاری از جوامع از دو منظر وارد پساکرونا شده‌اند. کرونا مانند سیل، زلزله و … بحران است و اگر بسته‌هایی تدوین و به خانواده‌ها آموزش داده می‌شد، می‌توانست یاری‌دهنده باشد. باید به این نکته توجه کنیم که آسیب‌هایی که به کودکان وارد شده است، به سرعت و به راحتی برطرف نمی‌شود.
