سید محمد حسین حسینی دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته دانشگاه علوم قضایی تهران
طبق آماری که در سال ۱۳۹۸ منتشر شد، تعداد کارمندان دولت بیش از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر برآورد شد که حدود ۹۵۰ هزار نفر از آن‌ها را بانوان تشکیل می‌دادند.
البته این آمار شامل کارکنان نیروهای مسلح نمی‌شود و قطعاً با احتساب آن‌ها، تعداد کارکنان دولت بسیار بیشتر خواهد بود. اگر کودکان، سالمندان و محصلان مدارس و دانشگاه‌ها را از این آمار کم کنیم، به وسعت دولت پی خواهیم برد.
طبق تخمین‌ها، اندازه دولت پس از انقلاب اسلامی حدود سه برابر افزایش یافته است که این خود جای تأمل دارد.
متنی در فضای مجازی با این مضمون منتشر شده بود که یکی از کاربران نوشته بود:
«یکی از دوستانم که جرثقیل دارد، اصرار به ترک تحصیل فرزندش، که از شاگردان ممتاز مدرسه است، دارد و می‌گوید: من که روی جرثقیل کار می‌کنم، روزی ۲۰ میلیون تومان درآمد دارم. حالا نهایتاً اگر پسرم در دانشگاه خوبی قبول شود و کارمند دولت یا بخش خصوصی شود، ماهانه به اندازه درآمد دو روز من درآمد خواهد داشت! اصلاً مگر علم و تحصیل در این کشور فایده‌ای هم دارد؟
از سوی دیگر، مدتی پیش در اینستاگرام نیز چنین دیدگاهی منتشر شده بود: افردی که در بازار فعالیت دارد و ماهانه ۱۰۰ میلیون تومان درآمد دارد، هنوز خانه و ماشین ندارد؛ حال آنکه کارمندی با حقوق ۳۰ میلیونی خانه و ماشینش به راه است!
فارغ از این تحلیل‌ها و اختلاف در سلایق و علی‌رغم وضعیت مطلوب معیشتی که کارمندان در دهه ۸۰ تا حوالی سال ۹۲ و ابتدای ریاست جمهوری جدید داشتند برای مثال، یکی از کارمندان تعریف می‌کرد که با حقوق یک ماهش چند سکه می‌خرید، یا دیگری می‌گفت کل وسایل منزل، هزینه عروسی و رهن خانه را با حقوق پنج ماه خود تهیه کرده است.
امروزه وضعیت معیشتی این قشر قابل تعریف نیست. البته بهتر است بگوییم که اوضاع اقتصادی عموم مردم نامطلوب است و طبیعی است که یک کارمند تازه‌کار با حقوق حدود ۱۵ میلیون تومان از پس هزینه‌های زندگی خود و خانواده‌اش برنیاید.
به عنوان نمونه، اگر بخواهد منزلی در امیرکبیر رهن کند، باید حدود ۳۰۰ میلیون تومان پول پیش بگذارد که بسیار بیشتر از درآمد سالیانه اوست. حتی اگر هیچ هزینه ای برای خوراک و پوشاک نداشته باشد ، باز هم تهیه این مبلغ خارج از توان او خواهد بود.
کارمندی؛ شغلی جذاب روی کاغذ
گرچه روی کاغذ، کارمندی می‌تواند شغل جذابی باشد، اما در عمل چالش‌های بسیاری دارد. کارمندان مجموعه‌ای از حقوق و تکالیف دارند که معمولاً تمرکز بحث روی حقوق آن‌ها است.
مهمترین حق یک کارمند دولت، تأمین حقوق و امنیت شغلی او توسط دولت است، به شرطی که وظایف خود را به درستی انجام دهد. اما علاوه بر این، کارمندان از مزایایی تحت عنوان «فوق‌العاده» برخوردار هستند که شامل موارد زیر می‌شود:
فوق‌العاده خدمت در مناطق کم‌برخوردار یا با بدی آب‌وهوا
فوق‌العاده ایثارگری (متناسب با مدت خدمت در جبهه، اسارت یا درصد جانبازی)
فوق‌العاده سختی کار (مانند کادر درمان در بخش‌های سوختگی یا عفونی)
فوق‌العاده کار در محیط‌های خاص (مانند بخش‌های تشعشعات یا بیماری‌های روانی)
فوق‌العاده تخصص‌های خاص و مشاغل حساس
فوق‌العاده خدمت در خارج از کشور
البته اینکه این فوق‌العاده‌ها تا چه حد اعمال می‌شود، جای تحقیق دارد.
به عنوان مثال، یک معلم که پس از سه سال تلاش در کنکور، در دانشگاه فرهنگیان قبول شده و حدود چهار سال در دانشگاه تحصیل کرده و چه‌بسا متأهل شده است، آیا واقعاً با حقوق ۱۵ میلیون تومانی زندگی مناسبی خواهد داشت؟ این در حالی است که از معلمی با عنوان «شغل انبیا» یاد می‌شود و او مسئولیت تربیت نسل آینده را بر عهده دارد.
در طرف مقابل، پدر یکی از استعدادهای کشور تعریف می‌کرد که:
«پسر من در رشته ریاضی تحصیل کرد و در دانشگاه خواجه نصیر قبول شد. پس از اتمام تحصیل و سربازی، به استرالیا مهاجرت کرد و اکنون مهندس یکی از کارخانه‌های مواد غذایی است و ماهانه حدود ۷۰۰۰ دلار درآمد دارد.
در جوامعی که بازخورد تلاش، تأمین حداقل معیشت است، علم و اقتصاد پیشرفت می‌کنند. اما در ایران، با گفتن «همدلی و وفاق» بدون اقدام عملی، هیچ تغییری حاصل نخواهد شد.
کارمندان دولت به سه شکل از خدمت خارج می‌شوند:
۱. بازنشستگی
الف) بازنشستگی اختیاری: اگر کارمند ۳۰ سال سابقه خدمت داشته باشد یا به ۶۰ سالگی برسد و درخواست بازنشستگی کند، دولت مکلف به پذیرش آن است.
ب) بازنشستگی به تصمیم دولت: دولت می‌تواند کارمندان را در شرایط زیر بازنشسته کند:
داشتن حداقل ۲۵ سال سابقه یا ۵۰ سال سن
اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور
قرار داشتن در گروه جانبازان یا معلولان
ج) بازنشستگی اجباری: در مواردی که فرد محکوم به محرومیت از حقوق اجتماعی شود یا بر اساس ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری، بازنشسته شود.
۲. استعفا
یکی از عادی‌ترین روش‌های خروج از خدمت، استعفا است که در این حالت، رابطه سازمانی فرد با دستگاه قطع می‌شود و مبالغی که بابت بازنشستگی از او کسر شده است، به او مسترد یا به درخواست او به صندوقی دیگر منتقل می‌شود.
۳. بازخریدی
در بازخریدی، فرد به ازای هر سال خدمت، معادل ۱.۵ ماه از آخرین حقوق خود را دریافت می‌کند.
نتیجه‌گیری
طبیعی است که بازنشستگی، آبرومندترین روش خروج از سازمان است. در این حالت، مبلغی تحت عنوان پاداش بازنشستگی به فرد پرداخت می‌شود، اما این پرداخت‌ها نیز با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستند.
