مقاله حاضر به بررسی وضعیت سال آبی جدید در ایران از منظر پیش‌بینی‌های مراجع ملی و بین‌المللی پرداخته و ضمن اشاره به چالش‌های اقلیمی و مدیریتی موجود، راهکارهای عملی برای مقابله با این چالش‌ها را ارائه می‌دهد. با توجه به شرایط آب و هوایی و تغییرات اقلیمی، نیاز به مدیریت دقیق و استراتژیک منابع آبی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
پیش‌بینی سال آبی جدید و اثرات تغییرات اقلیمی
طبق گفته‌های سخنگوی صنعت آب، مراجع هواشناسی ملی و بین‌المللی پیش‌بینی می‌کنند که سال آبی جدید (۱۴۰۴-۱۴۰۳) با خشکسالی و دمای نسبتاً بالا همراه خواهد بود. این وضعیت نشان‌دهنده تداوم تأثیرات تغییرات اقلیمی بر منابع آبی ایران است. کشور ایران در دهه‌های اخیر با کاهش قابل توجه بارش و تغییرات شدید در الگوهای اقلیمی مواجه بوده که این تغییرات منجر به بروز خشکسالی‌های مکرر، کمبود آب، و وقوع سیلاب‌های مهیب شده است.
پدیده‌هایی مانند «ال‌نینو»، که سال گذشته بحث‌های بسیاری درباره تأثیر آن بر افزایش بارش‌ها در پاییز ۱۴۰۲ وجود داشت، در نهایت نتوانستند شرایط پیش‌بینی‌شده را تحقق بخشند. پاییز آن سال یکی از خشک‌ترین فصول نیم‌قرن اخیر در ایران بود و تنها ۱۶ درصد از بارش سالانه در این فصل محقق شد. این میزان پایین بارش باعث شد که کشور برای چهارمین سال متوالی با خشکسالی مواجه شده و ذخایر سدها در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار بگیرند.
سیلاب‌های مهیب و ناکامی در مهار آنها
یکی دیگر از اثرات تغییرات اقلیمی بر منابع آبی ایران، افزایش وقایع حدی مانند سیلاب‌های شدید است. در بسیاری از مناطق کشور، این سیلاب‌ها توانسته‌اند حجم بارش‌های سالانه را در یک رویداد به صورت متمرکز تخلیه کنند. برای مثال، سیلاب‌های اسفند ۱۴۰۲ و فروردین ۱۴۰۳ در بلوچستان جنوبی و منطقه دشتیاری به‌گونه‌ای بود که آورد آب آنها در یک واقعه از آورد کل سال آبی بیشتر بود. این سیلاب‌ها معمولاً به دلیل شدت زیاد و عدم امکان مهار به‌موقع، خسارات قابل‌توجهی به زیرساخت‌های محلی و منابع طبیعی وارد می‌کنند.
کاهش منابع آبی و خشکی رودخانه‌ها
علاوه بر سیلاب‌ها، ایران در مناطقی با کاهش شدید بارش و خشک شدن رودخانه‌ها مواجه شده است. کاهش بارش بیش از ۱۵ درصد در برخی مناطق باعث شده که ورودی آب به مخازن سدها در مقایسه با متوسط ۵ سال گذشته با کاهش حدود ۱۵ درصدی مواجه شود. این وضعیت منجر به تشدید بحران کمبود آب در مناطقی از کشور شده و ذخایر آبخوان‌ها نیز به شدت کاهش یافته است. خشک شدن رودخانه‌های کشور و افت شدید ذخایر سدها، نیاز به مدیریت مؤثرتر منابع آبی را بیشتر کرده است.
مدیریت مصرف آب و راهکارهای پایدار
سخنگوی صنعت آب تأکید کرده که در شرایط فعلی، کشور ایران راه دیگری جز سازگاری با وضعیت اقلیمی جدید و مدیریت مصرف آب ندارد. به‌ویژه در دوره‌های خشکسالی و کاهش بارش، سیاست‌های کارآمد در حوزه مصرف آب باید در اولویت قرار گیرند. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به کاهش تلفات منابع آبی، بهینه‌سازی مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خانگی، و افزایش بهره‌وری در سیستم‌های تأمین آب اشاره کرد.
به‌طور کلی، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و فناوری‌های کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و همچنین بهینه‌سازی مصرف آب در صنایع می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش فشار بر منابع آبی کشور داشته باشد. همچنین فرهنگ‌سازی عمومی برای مصرف بهینه آب و ایجاد روحیه دغدغه‌مندی در جامعه برای مقابله با بحران آب نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.
نقش حاکمیت و بخش خصوصی در مدیریت آب
حاکمیت، بخش خصوصی و جامعه مدنی به عنوان اضلاع اصلی حکمرانی آب، باید در مدیریت منابع آبی نقش‌آفرینی کنند. ایجاد وفاق ملی برای مدیریت مصرف آب و اجرای سیاست‌های کارآمد نیازمند همکاری و تعامل نزدیک بین این اضلاع است. در این میان، نقش حاکمیت در سیاست‌گذاری، پیگیری و اجرای برنامه‌ها بسیار کلیدی است. همچنین، بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین کاهش مصرف و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، نقش مؤثری در پایداری منابع آبی داشته باشد.
لزوم شفافیت و گفتگوی بین ذی‌نفعان
یکی از الزامات اساسی برای مدیریت موفقیت‌آمیز منابع آبی، ایجاد فضای شفاف بین ذی‌نفعان و ذی‌مدخلان است. گفتگو بین بخش‌های مختلف حاکمیتی، خصوصی و مدنی باید به گونه‌ای انجام شود که فهم مشترکی از مسائل آب و راهکارهای ممکن برای حل آنها شکل گیرد. چنین گفتگویی می‌تواند به طراحی سازوکارهای جامع برای سیاست‌گذاری و مدیریت مصرف آب کمک کرده و باعث ارتقای کیفیت منابع آبی کشور در بلندمدت شود.
وضعیت ناپایدار اقلیمی و کاهش منابع آبی در ایران، لزوم اتخاذ تدابیر جدی برای مدیریت منابع آبی را آشکار می‌کند. تغییرات اقلیمی نه‌تنها بر میزان بارش و جریان رودخانه‌ها تأثیر گذاشته، بلکه با افزایش وقایع حدی مانند سیلاب‌ها، مشکلات جدیدی را برای مدیریت آب به وجود آورده است. در چنین شرایطی، فرهنگ‌سازی، استفاده از فناوری‌های نوین، بهینه‌سازی مصرف آب و همکاری بین بخش‌های مختلف جامعه از اهمیت بسیاری برخوردار است. تنها با یک وفاق ملی و تلاش همگانی می‌توان از بحران آب عبور کرده و به سمت پایداری منابع آبی حرکت کرد.
