سعید صفارائی / دومین همایش ملی سلسله‌الذهب هم‌زمان با دهم تیرماه سال‌روز ورود امام رضا(ع) به نیشابور در دانشگاه نیشابور برگزار شد.
ایجاد دبیرخانه دائمی برای برگزاری روزهای ملی نیشابور یک ضرورت است
عبدالحسین کلانتری معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در حاشیه این همایش در گفت‌وگو با خاتون‌شرق اظهار کرد: بی‌مهری و کم‌توجهی به نیشابور زیاد شده و نیشابور ظرفیت‌های تاریخی تمدنی زیادی دارد که حلقه هویتی گمشده همه ما ایرانیان است و همه کسانی که عزمی برای پاسداشت تاریخ و تمدن ایران دارند باید به نیشابور توجه ویژه داشته باشند و باید یک هم افزایی بین مسئولان و بزرگان نیشابور صورت بگیرد تا این رویدادها را بزرگ کنند.
وی در پاسخ به این موضوع که سه روز در تقویم ملی به نام نیشابور ثبت شده و برای برگزاری هرچه بهتر این روزهای ملی چه باید کرد گفت: از این روزهای ملی که به نام نیشابور باید باشد بسیار داریم و با یک حساب سرانگشتی باید بیش از ۱۰روز ملی را به نام نیشابور ثبت کرد و اگر خراسان بزرگ تجلی تمدن اسلامی است نیشابور بزرگ به صورت ویژه تجلی نام و تمام فرهنگ و تمدن خراسان است و ایجاد دبیرخانه دائمی برای برگزاری روزهای ملی نیشابور یک ضرورت است.
وی افزود: وجب به وجب این شهر سرشار از بزرگانی است که در این خاک رشد کرده‌اند و ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای برگزاری روزهای ملی نیشابور یک ضرورت است.
وی گفت: این همایش علمی به ابتکار دانشگاه نیشابور مدخلی است تا این ظرفیت عظیم به خوبی گزارش شود و محلی برای ارائه دستاوردهای محققان و پژوهش‌گران در این زمینه است و سلسله‌الذهب روایت اصیلی است که راه سعادت را نشان می‌دهد و به واسطه مردم نیشابور این حدیث به اقصی نقاط جهان و به آینده مخابره شده است.
غبار غربت بر ظرفیت‌های عظیم نیشابور نشسته است
کلانتری در دومین‌همایش ملی سلسله‌الذهب در دانشگاه نیشابور گفت: نیشابور چیزی کمتر از شهرهای بزرگ‌و قطب‌های گردشگری ندارد اما گرد‌وغبار غربت بر ظرفیت‌های عظیم نیشابور نشسته است و باید آن را زدود و به جهانیان معرفی کرد.
وی افزود: برخی شهرها بر محور و مدار شخصیت‌های علمی و فرهنگی و ادبی شکل گرفته اما نیشابور سرشار از شخصیت‌های مختلف عظیم فرهنگی و ادبی و هنری و فلسفی مانند خیام و عطار و فضل‌ابن شاذان و ابراهیم ادهم و حاج بکتاش ولی و سعیدابن سلام مغربی است و اگر این خلاء را جبران نکنیم شخصیت‌های کاذب اسطوره‌ای جای آنها را در ذهن جوانان ما خواهد گرفت و موجب آسیب‌های جدی در جامعه خواهد شد.
وی اظهار کرد: تاریخ ایران تاریخی بسیار پر فراز و نشیب و سرشار از جنگ‌ها و صلح‌ها و کشورگشایی‌ها و کشمکش‌ها بین اقوام مختلف در این مرزوبوم است که تاریخ این کشور را خواندنی و جذاب کرده است.
وی گفت: در عرصه تمدنی ایران بزرگ خراسان بی‌‌نظیر و عمده تاثیرات شگرف خود را مرهون حضرت رضا(ع) است و اگر بخواهیم بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نقطه عطف ایران بزرگ و خراسان بزرگ و نیشابور بزرگ را نام ببریم ورود حضرت امام رضا(ع) به این سرزمین است که تاثیرات فروانی در حوزه فرهنگی و هنری و ادبی و تمدنی داشته و مشاهیر و جلوه‌های فروانی را تولید کرده است.
وی افزود: بزرگ‌ترین نقطه عطف تاریخ ایران به طور عام و خراسان و نیشابور به طور خاص ورود حضرت امام رضا(ع) است و در نتیجه آن حدیث شریف سلسله‌الذهب نصیب مردم نیشابور شد و به واسطه راویان و نویسندگان این سرزمین در اقصی نقاط جهان اسلام منتشر شد که حدیث سعادت است.
وی گفت: جریان‌های فکری مختلف تحت تاثیر امام هشتم در این سرزمین رشد کردند و مجموعه‌ای از متکلمین و محدثین و حکما و فلاسفه و سخنوران پا به عرصه وجود گذاشته و موجب اعتلای نیشابور شدند به طوری که در متون کهن نیشابور را دارالعباد نامیدند و نشانه و عصاره تمدن ایرانی اسلامی را نیشابور می‌دانند که برگ زرینی بر تارک ایران است و به تعبیر رهب انقلاب نیشابور سرشار از خاطرات تمدنی است.
وی افزود: هرگوشه نیشابور سرشار از خاطرات و بستر بالیدن عطارها و خیام‌ها و عرفا و فقهایی جهانی است.
امروز ما میراث‌دار سنتی دیرینه و اصیل هستیم که ما را به آینده پیوند می‌دهد و ما بر دوش گذشتگان ایستاده‌ایم البته برخی معتقدند که سنگینی سنت گذشتگان بر دوش ما بیشتر از باری است که ما بردوش گذشتگان می‌گذاریم که البته هر ۲تعبیر چندان دقیق نیست.
وی خاطرنشان کرد: به هرحال سنت‌ها زنده و پویا هستند و آثاری بر ما دارند و مسیر آینده را نشان می دهند و باید معطوف به نیازهای امروز بازخوانی مداوم شوند.
وی گفت: دنیای معاصر امروز نیازهای معنوی خود را با ادبیات و روانشناسی و عرفان‌های سکولار جبران می‌کند و اگر بزرگان و اهل طریقت را به جوانان معرفی نکنیم نباید انتظار داشته باشیم به مسیری که جوانان غربی رفته‌اند نروند و این رسالتی است که بردوش ما است.
وی اظهار کرد: سنت دانشگاهی ما باید نسبت خود را با گذشته پیدا کند و این ارتباط در دانشگاه‌های غرب برقرار است و همین امروز در جهان غرب متفکران برای صورت‌بندی نظریه‌های خود به اندوخته‌های علمی خود توجه دارند و این تلقی که تمدن جدید در گسست از سنت قرار دارد اشتباه است و اساسا جدای از سنت نمی‌شود اندیشید و انسان و تفکر بدون سنت وجود ندارد.
وی گفت: اتکای اندیشه به ساحت سنت عیرقابل انکار است و آگاهانه باید به سنت‌ها رجوع کرد و این سنت‌ها در پرتو آموزه‌های امام رضا(ع) در نیشابور تجلی هنری و ادبی و فلسفی پیدا کرده و بزرگانی را در این‌مسیر پرورش داده است و اگر این بزرگان را معرفی نکنیم هم خودمان دچار خسران شده‌ایم و هم به وظیفه تاریخی خود عمل نکرده‌ایم و امروز دانشگاه نیشابور در این زمینه پیشگام شده است.
دکتر محمدحسین رحمانی‌دوست رئیس دانشگاه نیشابور گفت: کتابچه مقاله‌های دومین همایش ملی سلسله‌الذهب با هماهنگی دبیران علمی این‌همایش به زودی چاپ و منتشر می‌شود تا جریان این‌گفت‌وگو مستمر و پایدار باشد.
وی افزود: در این همایش به بررسی جریان‌ها و رویکردهای افراطی پرداخته می‌شود تا ماهیت آن برای جوانان آشکار شود و نیشابور مشهور به دارالعباد است و امیدوارم این طرفیت را بتوانیم حفظ کنیم.
برگزاری دومین همایش ملی لسله‌الذهب پس از ۱۰سال
دکتر مهدی بیات‌مختاری دانشیار دانشگاه نیشابور و دبیر علمی این همایش گفت: این همایش دومین همایش ملی سلسله‌الذهب است که نخستین همایش ۱۰سال قبل در سال ۱۳۹۲ برگزار شد.
وی درباره رویکرد امام رضا(ع) با اهل الحدیث اظهار کرد: قرار بود این همایش در ۲۷آذر ۱۴۰۱ تشکیل شود که روز جهانی مبارزه با خشونت و افراط گرایی و روز وحدت حوزه و دانشگاه است و به امروز موکول شد.
وی گفت: امام رضا(ع) در ۶ جبهه به صورت هم‌زمان مشغول مبارزه بود که شامل حاکمان عباسی، جریان زیدیه، جریان واقفیه، اهل غلو، جریان معتزله و جریان اهل الحدیث بود که احمد ابن حنبل بنیان‌گذار این جریان است.
وی گفت: ایشان معتقد بودند نباید عقل و اندیشه را در تفسیر قرآن دخیل کنیم و در قرآن استعاره و مجاز وجود ندارد و امام رضا تلاش می‌کرد تا این ظاهرگرایان را ارشاد کند.
وی اظهار کرد: احمدابن حنبل معتقد بود که جبر بر کل اعمال ما حاکم است و این جریان در وهابیت و طالبان و داعش نفوذ دارد و پس از آنکه به خاطر جمود در اندیشه مردم از آنان رویگردان شدند به جهاد برای احیای اسلام روی آوردند.
دکتر علیرضا روحی رانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی درباره مناسبات امام رضا(ع) با فرقه زیدیه گفت: زیدابن علی نخستین تفسیر قرآن را نوشته که باقی مانده و چاپ شده و در سال ۱۲۳ هجری دست به قیام زد و شهید شد و فرزندش یحیی‌ابن زید به خراسان آمد و در جوزجان شهید و به خاک سپرده شد.
به بدن او بی‌حرمتی شد و سر از تنش جدا کردند و وی افزود: بدنش را به دار آویختند تا اینکه ابومسلم خراسانی بدن او را به خاک سپرد.
وی با بیان‌اینکه زیدی‌ها معتقد به این بودند که امام باید دست به قیام با شمشیر بزند اظهار کرد: امام رضا پیش از ولایت عهدی ارتباطاتی با این فرقه داشتند که مصادف با قیام ابن طباطبا بود و او فردی را برای گرفتن بیعت به نزد امام فرستاد و امام این همراهی را به ۲۰روز بعد موکول کرد و ۱۸روز پس از آن سپاهیانی از طرف عباسیان رسیده و این قیام را سرکوب کردند.
وی گفت: پس از واقعه کربلا زمینه قیام‌های دیگری بخ وجود نیامد و گرچه موقعیت‌هایی برای تشکیل حکومت فراهم شد اما امامان نپذیرفتند مثلا در زمان انقراض امویان وقتی به امام صادق پیشنهاد حکومت شد ایشان رد کرد و امامان بیشتر بر فعالیت فرهنگی متمرکز بودند.
وی افزود: در این دوره هم امام رضا به فعالیت‌های سیاسی ورود نمی‌کردند و چند نظریه درباره نحوه برخورد امام با ثیام زیدیه وجود دارد یکی اینکه ایشان قیام زیدیه را تایید نکرد و نظر دیگر اینکه ایشان قبول داشتند اما نمی‌خواستند اسم ایشان در این زمینه مطرح شود.
وی گفت: همچنین نظر دیگر این است که امامان به صورت مخفیانه رهبری این قیام‌های را برعهده داشتند و فقط به خاطر تقیه نام ایشان برده نمی‌شده است.
وی اظهار کرد: در دوره ولایت عهدی امام رضا(ع) قیام‌های مختلفی بر ضد خلافت عباسی برپا شده بود و یکی از زیرکانه‌ترین دسیسه‌های مأمون کشاندن امام به جریان ولایت‌عهدی بود تا از این طریق این قیام‌ها را بدون هزینه ساکت کند و در این جریان قیام زیدیه هم فروکش کرد.
وی افزود: زیدابن موسی برادر امام رضا است که قیام کرده بود و خانه‌های عباسیان را آتش می‌زد و به زیدالنار معروف شده بود و امام زیدابن موسی نکوهش کردند.
وی گفت: در طی دوره ۱۷ساله امامت امام رضا(ع) ایشان با فرقه زیدیه مباحثه‌ها و مناظره‌هایی داشتند و خود را فقط مکلف به هدایت شیعیان نمی‌دانستند بلکه با سایر طیف‌ها هم وارد مناظره می شدند.
دکتر علی‌اکبر نوایی پدری حوزه و دانشگاه و از دیگر سخنرانان این همایش درباره سبک‌شناسی مواجهه عالم آل محمد با نحله‌ها و جریان‌های انحرافی گفت: نحوه برخورد امام رضا(ع) با فرقه‌های انحرافی حاوی نکات پندآموز است و در طول تاریخ ادیان مذاهب و جریان‌های مختلف فکری داعیه رهبری داشته‌اند.
وی افزود: مکاتب الهی برای تکامل انسان و تشکیل نظام سیاسی و اجتماعی نوین پا به عرصه گذاشته و دچار تعارض شده‌اند همان طور که در زمان پیامبر اکرم هم جریان های یهودی و مسیحی بودند و در زمان امامان هم جبهه‌های دیگری گشوده می‌شود.
وی گفت: در برابر حضرت رضا هفت جریان موضع‌گیری کردند که شامل جریان حاکمیت و جریان ادیان مانند مسیحیان و یهودیان و زرتشتیان و کلیمیان است و پس از آن مذاهبی مانند شافعی، حنفی، حنبلی و معتزله بودند و گروه چهارم فرقه‌ها بودند مانند واقفیه و غلات بودند.
وی افزود: گروه پنجم گروه‌ها بودند که از بدنه فرقه‌ها جدا شدند و دسته بعدی دسته ها و طبقات هستند که جایگاه گروه‌های قبلی را ندارند اما موجب تنش‌هایی در جامعه بودند و امام رضا(ع) در برابر این جریان‌ها چند موضع‌گیری اساسی داشتند مانند روشن‌گری اجتماعی و همان کاری که با بیان سلسله‌الذهب در نیشابور انجام دادند.
وی گفت: موضع‌گیری دیگر ایشان این بود که خواص خود را از لغزش و دست فرقه‌ها نجات می‌دادند و همچنین یک حرکت تبیینی را در مناظره‌های علمی و مشست‌های مردمی شروع کردند و به شبهات پاسخ می‌دادند.
دکتر محمد عزیز الوحید استاد تمام دانشگاه بغداد از دیگر سخنرانان این همایش در سخنران‌اش با عنوان «مشکله الغلاه و موقوف امام جواد(ع) منهم» گفت: مسئله غلات یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بود که هم برای خود و هم امام ادعای الوهیت دارند.
وی گفت: غلاه متظاهرین به اسلام هستند که ادعای نبوت و الوهیت را برای اهل بیت مطرح می‌کنند و از زمان امام علی نخستین نشانه‌های این غلات ظهور کرد و این فکر و اندیشه ادامه پیدا کرد و در قرن دوم این تفکر دوباره ظهور کرد و معتقد بودند پیامبر همان خدا است.
وی اظهار کرد: پس از ایشان فرقه‌ای ظهور کرد که معتقد بودند اهل بیت و حضرت علی ذات اقدس الهی هستند خطرناکترین این فرقه‌ها خطابیه بود.
وی افزود: امام رضا(ع) درباره غلاه گفتند از اوامر و معارف ما قصور کرده‌اند و روش مبارزه با ایشان را تبیین می‌کنند حتی در جایی ایشان را لعن می‌کنند.
دکتر رضا کشاورز عضو هئیت علمی گروه معارف دانشگاه نیشابور درخصوص سیره امام رضا(ع) در مناظره با دگراندیشان گفت: یک اصل در مناظره وجود دارد که باید یک وجه مشترک بین مناظره‌کنندگان وجود داشته باشد و هر انسانی که بخواهد حتی سوالی از شخص دیگر بپرسد باید یک امر مشترک بین آنها وجود داشته باشد تا از این وجه مشترک برای رفع مشکلات استفاده شود و از مشترکات برای رفع اختلاف‌ها استفاده شود و این اصلی بود که امام رضا در مناظره با رهبران مذاهب و ادیان رعایت می‌کرد.
وی افزود: ویژگی دیگر امام رضا داشتن رویه منطقی و استدلالی در مناظره‌ها و جلوگیری از تحمیل عقاید بود و با استفاده ه عقل و منطق به استدلال می‌پرداخت.
وی گفت: از دیگر ویژگی‌های ایشان استفاده از تنوع علمی و واداشتن مخاطب به تفکر در برابر حقیقت بود و بخ چالش کشیدن عقاید نادرست بود.
وی اظهار کرد: ویژگی دیگر امام رضا اشراف علمی به مضامین مناظرات بود و از منابع و مستندات طرف مناظره استفاده می‌کردند و ایشان با اینکه به نیت سوء مأمون آگاهی داشتند اما با این حال از جلسه‌های مناظره کناره‌گیری نمی‌کردند.
دکتر مصطفی مومنی دانشیار گروه معارفداسلامی دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور گفت: بدعت از مولفه های تفکر تکفیری است و علت اصلی چنین تفکری تخطئه عقل است و سابقه تکفیر به صدر اسلام بازمی‌گردد.
وی افزود: غائله خوارج یکی دیگر از بزنگاه‌های تاریخ است که موضوع تکفیر پررنگ می‌شود و امام محمد غزالی در کتابش صراحتا در مسائل علم خدا به جزئیات و معاد جسمانی فلاسفه و به خصوص ابن سینا را تکفیر می‌کند اما وی در جای دیگر تصریح می‌کند تا آنجا که ممکن است نباید از گزینه تکفیر استفاده کرد زیرا اباحه خون و اموال کسانی که اهل قبله هستند و شهادتین گفته‌اند اشتباه است و اشتباه در زنده نگاه داشتن کافر آسان‌تر از ریختن خون مسلمان است.
دکتر مصطفی لعل شاطری استاد مدعو تاریخ دانشگاه نیشابور درباره رویکرد امام رضا(ع) به نگرش غالیانه در زمینه جایگاه فرابشری ائمه گفت: غالیان معمولا چند محور را دنبال می‌کردند مانند اعتقاد به الوهیت ائمه، حلول الهی در ائمه، اعتقاد به مهدویت، تناسخ، تشبیه و بدعت و بداء که باعث ایجاد یک نگاه فرابشری و افراطی است.
،، برخی شهرها بر محور و مدار شخصیت‌های علمی و فرهنگی و ادبی شکل گرفته اما نیشابور سرشار از شخصیت‌های مختلف عظیم فرهنگی و ادبی و هنری و فلسفی مانند خیام و عطار و فضل‌ابن شاذان و ابراهیم ادهم و حاج بکتاش ولی است و اگر این خلاء را جبران نکنیم شخصیت‌های کاذب اسطوره‌ای جای آنها را در ذهن جوانان ما خواهد گرفت
وی افزود: موضوع غلیان از قرن دوم آغاز شده و آنچه مشهور و البته اشتباه است اینکه غالیان را جزو فرقه‌های شیعه به شمار می‌آورند که پژوهش‌گران غربی هم در منابع خود از غلوگران شیعه افراطی نام برده‌اند.
وی گفت: در دوره پیامبر و حضرت علی و امام سجاد گرایشی در این حوزه دیده می‌شود اما نقطه اوج این جریان در دوره امام باقر و امام صادق است.
وی افزود: در دوره امام رضا هم با سه جریان از غالیان روبرو هستیم که تاثیرگذار بودند و یکسری صفات و فضایل را مانند خلقت، زنده کردن مردگان و تسلط بر کائنات برای ائمه قائل بودند و بستر و نقطه کانونی ایشان کوفه بود.
وی گفت: امام رضا پیروانش را به شدت از معاشرت با ایشان نهی می‌کرد و در موارد مختلف غلات را کافر و مفوضه رادمشرک خواندند.
حجت‌الاسلام دکتر سیدجواد ارشادی‌نیا آخرین سخنران این همایش گفت: شایسته است یک اثر هنری بزرگ که نشان حدیث سلسله‌الذهب باشد در نیشابور اجرا شود.
وی افزود: در طی هجرت تاریخی امام رضا از ندیده به مرو در هر نقطه که توقف کردند نکاتی را بیان کردند که اوج آن در نیشابور بود و در زمان بیان این حدیث گروه‌ها و جریان‌های مختلفی در نیشابور حضور داشتند و در آن زمان نیشابور یکی از مراکز اهل سنت بود و این حدیث ناظر بر اهل سنت است.
