گفت وگواز: مسعود اصغرنژادبلوچی

به نظر شما تا به چه میزان ترجمه در دوران معاصر جدی گرفته شده است؟

در سال‌های اخیر ترجمه در کشور ما خیلی مورد توجه قرارگرفته و کتاب‌های ترجمه‌شده طرفداران زیادی دارند. این روزها مخاطب‌ها فقط دنبال سرگرم شدن با مطالعه نیستند، بلکه به دنبال دریافت مفاهیم انتزاعی و مطالب متفکرانه از کتاب‌ها هستند.

یعنی به نظر شما در دوران اخیر با هنر یا صنعت ترجمه می تواند بسته های اثر گذار فرهنگی تهیه نمود؟

بله همین‌طوره ولی «فیلی در اتاقه» که چه ترجمه‌ای باشه و با چه فرهنگی…ترجمه در فرهنگ یک کشور تأثیرات زیادی دارد، در سال‌های اخیر ترجمه از نظر زبان، فرهنگ، آداب و رسوم و تجربه‌های مردم مختلف جهان، رویکرد جدیدی را مطرح کرده است. این رویکرد آن‌قدر مهم است که می‌توان گفت ترجمه بدونِ توجه به فرهنگ و زبانِ کشورها، کاری بیهوده و بی‌معناست. گاهی در بین این کتاب‌ها، این امکان وجود دارد که نکات فرهنگی را مورد بررسی قرار داد و در اختیارعموم مردم گذاشت.

شما معمولاً سراغ چه نوع کتاب هایی برای ترجمه می روید و دلیل آن چیست؟

من سراغ دو نوع ترجمه می‌روم. یکی از روی دغدغه‌ام و دیگری علاقه. دغدغه‌ی من صلح جهانی‌است و برای همین در ترجمه و تألیف رمان‌هایی که چهره‌ی منفور جنگ را نشان می‌دهد می‌پردازم تا قدمی ولو اندک در دعوت به صلح بردارم. دیگری از روی علاقه‌است که من علاقه‌مند به رمان‌های تریلر هستم؛ و به‌همین دلیل وقتی متأسفانه رمانی که هم دغدغه‌ی من را دربربگیرد و هم علاقه‌ام را پیدا نکردم خودم کوشیدم تا آن‌را به رشته‌ی تحریر دربیاورم.

کمی درباره رمان های تریلر در دوران اخیر برای ما بگوئید؟

رمان‌های تریلر از قدیم‌الایام وجود داشته‌اند و اصلاً پدیده‌ای نوظهور نیست؛ و در آثار کلاسیک رگه‌هایی از آن‌را می‌بینیم ولیکن در سنوات اخیر گویا بر زبان‌ها افتاده‌است. رمان‌های تریلر رمان‌های نفس‌گیر و هیجان‌انگیزند. این‌رمان‌ها با درون‌مایه‌ی تعلیق و اضطراب باعث می‌شوند که مخاطب مدام به دنبال ادامه‌ی داستان برود.

داستان‌های تریلر که پایه‌اش معماست مخاطب را وادار می‌کند تا به‌خاطر حس کنجکاوی‌ذاتی‌ای که دارد و نیازش به دانستن و گره‌گشایی و رسیدن به پاسخ، به‌نظر من می‌تواند رشته‌ی پرطرفدار و پرفروش باشد و روزبه‌روز تعداد مخاطبینش بیشتر شود. اگرچه من رمان‌های ایرانی تریلر زیادی نخوانده‌ام و بیشتر مطالعاتم خارجی بوده، ولی در این‌سال‌های اخیر هربار که به دوستانم کتاب تریلری را معرفی می‌کنم (دوستانی که مترجم هم هستند) بعد از مدتی با من تماس می‌گیرند و می‌گویند که تصمیم گرفته‌اند دیگر تریلر کار کنند؛ زیرا از مطالعه‌ی رمان بسیار لذت برده‌اند و مطمئن هستند با ترجمه‌ی چنین اثری کارشان بیشتر دیده شده و از همه مهم‌تر اثری را انتخاب کرده‌اند که ماندگار خواهد شد.

شاید برای خواننده این سؤال پیش بیاید خوب تفاوت تریلر با معما چیست؟ یعنی قرار است رمانی بخوانیم که قرار است قاتلی را پیدا کرده؟ یا در آخر کشف کنیم دزد چه کسی بوده؟

اگر بخواهم خیلی مختصرومفید پاسخ بدهم باید بگویم که خیر… در معمایی شما تا آخر رمان به دنبال گره‌گشایی هستید و در آخر پاسخ خود را می‌یابید اما در تریلر از همان ابتدای رمان نشانه‌ها جلو روی شماست و همین است که این ژانر را جذاب و محبوب می‌کند چون من قبل‌تر عرض کردم ذات انسان کنجکاوی‌است حالا فکر کنید صفحات اول رمان تا حدودی کنجکاوی شما را رفع کرده است اما چرا کتاب را نمی‌بندید؟ چون این جادوی تریلر است که نمی‌گذارد کتاب بسته شود و…

وقتی تریلر می‌نویسیم یا ترجمه می‌کنیم و یا می‌خوانیم ناخودآگاه ضربان قلب بالا رفته و این هیجان از خود شخص نویسنده و مترجم به خواننده به‌طور کامل منتقل می‌شود. این ژانر از قدیم‌الایام وجود داشته اما به آن زیاد پرداخته نشده ولیکن در سال‌های اخیر پرفروش‌های ادبیات جهان رمان‌های تریلر می‌باشند.

وقتی درباره‌ی این ژانر تحقیق می‌کردم به پدیده‌ای تحت عنوان کارتاسیس برخوردم به‌معنای تطهیر و تخلیه. این پدیده از دوران یونان باستان وجود داشته و به‌زبان خیلی ساده‌تر به این معناست که درچهارچوبی خیالی و کنترل شده، مثل فیلم و کتاب، ترس‌ها و اضطراب‌هایی را تجربه کرد که باعث تخلیه شدن و تطهیر روح و عاقبت سبک شدن انسان شود؛ و همین کارتاسیس است که باعث می‌شود نویسنده و مترجم و مخاطب از رمان‌های تریلر لذت ببرند.

تفاوت دیگری که تریلر با معمایی و دیگر ژانرها دارد این است که ضدقهرمان هم در رمان می‌بایست حضور داشته باشد و جالب اینجاست که حتی اگر پابه‌پای قهرمان در حوادث و جریانات حضور نداشته باشد ردپای او همیشه وجود دارد و جریان با اثری که او از خود گذاشته پیش می‌رود.

من خودم طرفدار پروپاقرص تریلر روانشناسانه هستم. این تریلر همین‌طور که از نامش پیداست به روانشناسی انسان، بازی با ذهن مخاطب و شخصیت‌ها و چالش‌های روابط انسانی همراه است.

این سبک ‌کتاب‌ها با واقعیت و درک از واقعیت دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و دربردارنده‌ی تنش‌ها، پیرنگ غیرخطی و‌شخصت‌های آشفته با روابط متزلزل است که درحال درک و کلنجار رفتن با موقعیت‌های جدید و غیر قابل باورند.

به‌عنوان نتیجه‌گیری؛ رمان‌های تریلر از نظر محتوا و فرم‌شناسی همیشه پُر از چالش و دغدغه هستند. بیشترین ارکانی که در رمان‌های تریلر مورد توجّه قرار می‌گیرند هیجان، کشش و تعلیق بالا هستند. این سه فاکتور در جذب نظر مخاطب تأثیر فوق‌العاده‌ای داشته است و باعث شده این ژانر بسیار پُرطرفدار باشد. سوژه‌ی داستان‌های تریلر معمولاً ماجرایی هیجان‌انگیز است که در ذهن مخاطب با خطِ بحران و نقطه‌ی اوج و تکرارِ تعلیق در محورِ موضوعی داستان، هیجان ایجاد می‌کند.

به عنوان حرف آخر؟

من از دوازده‌سالگی نوشتم… در ابتدا رمان عاشقانه بود. خوب در خاطرم هست که اولین رمانم را با نام برف و خاکستر نوشتم که رمانی بسیار عاشقانه بود. وقت‌هایی که دلم از دنیا می‌گیرد و به‌سراغ کارهای گذشته‌ام می‌روم و پرینت‌هایم را ورق می‌زنم راستش نه تنها اشک در چشمانم حلقه نمی‌زند که از خنده روده‌بر می‌شوم.

هجده سالگی برای من نقطه‌ی عطفی بود که در آن سن رمان‌های زبان انگلیسی را شروع کردم به خواندن؛ و دنیای جدیدی به رویم باز شد. منی که تا هجده سالگی سه رمان عاشقانه نوشته بودم با خواندن رمان‌های زبان اصلی و کلاسیک به خودم آمدم؛ و کار‌های گذشته را گذاشتم کنار و شروع کردم به تحقیق. سه سال ایده‌ی فیلی در اتاق را داشتم و دو سال هم نگارشش طول کشید. ولی از نتیجه‌ی کار بسیار خرسندم. آرزوی هر نویسنده خوانده شدن است. امیدوارم کتاب‌هایم دیده بشوند و خوانده شوند. به خصوص وقتی رمانی که نوشته شده علمی‌تخیلی، با جملات مفهومی و شناخت کامل از چارچوب ژانر است.

نفیسی راد نویسنده‌ی رمان «فیلی در اتاق» از نشر پایتخت برای ما گفت که: فیلی در اتاق یک‌اصطلاح است که منظورش مشکل یا ریسک واضحی‌است که هیچ‌کس نمی‌خواهد در موردش بحث کند. این اصطلاح براساس این‌ایده است که چیزی به آشکاری یک‌فیل می‌تواند در تعاملات مدون اجتماعی نادیده گرفته شود. رمان جریان سیال ذهنی‌است و بر اساس لغت پساحقیقت نوشته شده است. رمان با جلسات پرونده‌ی عجیب وکیل حاذق و موکلی فوق‌العاده باهوش در اتاق ملاقات زندان شروع می‌شود. زن درباره‌‌ی پروژه‌ی فوق محرمانه‌ای که فقط هفت تن از سران جهان از آن خبر دارند صحبت می‌کند که گذشته‌اش را به‌تصویر می‌کشد. رمان در ژانر تریلر علمی‌تخیلی، کمدی سیاه، جنایی و عاشقانه نوشته شده‌است. درسال ۲۰۱۶ لغتنامه‌ی آکسفورد، واژه‌ی «پسا حقیقت» post-truth را به عنوان لغت بین‌المللی معرفی کرد. این لغتنامه اعلام کرد «در شرایطی که واقعیت‌های عینی کمتر از توسل به احساسات و ابراز عقیده‌های شخصی در شکل دادن به افکار عمومی مؤثر هستند، لغت پسا حقیقت در سال جاری دو هزار درصد بیش از سال گذشته استفاده شده است. این افزایش کاربرد واژه‌ی پسا حقیقت در بافت متنی خروج انگلستان از اتحادیه‌ی اروپا و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اتفاق افتاده است».

هدف لغتنامه‌‌ی آکسفورد از انتخاب واژه‌ی سال، انعکاس وقایع سال‌ها در آیینه‌ی زبان است. کسپر گرس‌هاول، مدیر لغتنامه‌های آکسفورد گفته است «انتخاب واژه‌ی سال گفتمان سیاسی و اجتماعی غالب سال را نشان می‌دهد. واژه‌ی پساحقیقت به‌خاطر افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی به عنوان منبع دریافت اخبار و بی اعتمادی فزاینده نسبت به واقعیت‌های عینی که توسط بنگاه‌های بزرگ ارایه می‌شود تا سال‌ها موقعیت زبان شناختی خودش را حفظ خواهد.» همچنین مجموعه‌ی تلویزیونی فارگو یکی از پربیننده‌ترین سریال‌های آمریکا با تهیه کنندگی نوآ هاولی برای فصل سوم دست روی موضوع خیلی داغ و مهمی گذاشته (پساحقیقت) است. رمان متشکل از ده فصل است که هر کدام شامل ایده‌ای اصلی که نام فصل از آن گرفته شده و چند ایده‌ی فرعی‌است.

مترجم رمان «آدم‌های معمولی» از سالی‌ رونی که برنده‌ی جایزه‌ی من‌بوکر ۲۰۱۸ شده‌است اشاره داشت که: این‌رمان‌را با امانت‌داری بالا ترجمه کردم و‌ پیش از من ترجمه‌اش چاپ‌نشده است. (ترجمه اولی از نشر شانی است.)

ماریان و کانل، دو همکلاسی دبیرستانی هستند که هیچ تناسبی با هم ندارند. کانل، ستاره‌ی تیم فوتبال مدرسه، پسری بسیار محبوب و اجتماعی و از خانواده‌ای متوسط است. در مقابل، ماریان دختری‌است از قشر مرفه، بسیار کم رو و تا حدی گوشه گیر. از همان ابتدای رمان معلوم می‌شود که مادر کانل به عنوان خدمتکار در منزل خانواده‌ی ماریان استخدام شده و برخوردهای هر از گاهی آن‌ها در خانه‌ی ماریان کم‌کم شکل جدیدی به ارتباطشان می‌دهد. کانل به دلایلی دلش نمی‌خواهد کسی از دوستی آن‌ها خبردار شود و در آخر ارتباطش را با ماریان قطع می‌کند. مدتی بعد در کالج دوباره این دو نفر با هم روبه‌رو می شوند اما هیچ‌کدام دیگر آن آدم سابق نیستند. ماریان از پوسته‌ی دختری خجالتی بیرون آمده و به‌عنوان دختری جوان و زیبا دوستان زیادی دور و برش را پرکرده‌اند. برعکس او کانل، بی‌نتیجه سعی می‌کند جایگاه اجتماعی قابل قبولی برای خودش دست‌و‌پا کند. در جریان داستان این دو با حالتی نوسانی مدام به سمت یکدیگر کشیده و از هم دور می شوند و تمام این تجربه های تلخ و شیرین رفته‌رفته شخصیت هر دوی‌شان را آنگونه که باید قالب می‌زند.

این رمان برنده‌ی جایزه‌ی بهترین رمان کاستاو من بوکر ۲۰۱۸ شد. به گزارش پایگاه خبری گُلوَنی، به نقل از گاردین، یکی از معیارهای مهم موفقیت یک کتاب این است که از فروشنده‌ای مدام بپرسند که آیا در انبار این کتاب را دارید.

یکی از کتاب‌فروشان لندن روی در کتابفروشی‌اش کاغذی نصب کرد که رویش نوشته بود: «بله. کتاب آدم‌های معمولی پدیده‌ی ادبی ده سال اخیر را داریم.» علت محبوبیت و پدیده‌ی ده سال اخیر شدن: زیرا روح زمانه‌ی خود را انعکاس می‌دهد. داستان دو جوانی که در دوران فروپاشی ایرلند به دوره‌ی بزرگ‌سالی می‌رسند و نویسنده به موضوعی غیرقابل‌درک از زمانه رسیده است.

در سال ۲۰۱۸ علی رغم حضور رقیب سرسختی مثل کتاب «شدن» اثر میشل اوباما توانست جایزه‌ی معتبر The man Booker در سال ۲۰۱۸ را کسب کند. مریم نفیسی راد مترجم رمان «مردانی در آفتاب» غسانی کنفانی از زبان عربی برای ما توضیح داد که علاوه بر زبان انگلیسی به زبان عربی نیز در حد ترجمه کردن تسلط کامل دارد. رمان مردانی در آفتاب اثر غسان کنفانی نویسنده‌ی فلسطینی است این کتاب که به سبکی بی‌نظیر با تعلیق و کشش بالا نوشته شده نویسنده‌اش تاکنون جوایز متعددی را کسب کرده است؛ جایزه‌ی اصدقاء الکتاب لبنان و جایزه‌ی منظمه الصحافین جهانی و هم‌چنین جایزه‌ی اللوتس کتاب آسیا و آفریقا را از آن خود کرد. فیلمی از روی این‌رمان به نام فریب خوردگان هم ساخته شده است.جایزه‌ی طلایی جشنواره‌ی قرطاج فیلم‌های عربی و آفریقایی را بُرده و ‌به‌ عنوان صد فیلم برتر سیاسی تاریخ جهان انتخاب شده است.

 سه مرد فلسطینی، از سه نسل مختلف، قصد مهاجرت قاچاقی از فلسطین به کویت را دارند. هرکدام غرق در مشکلات خود اهم از بی‌پولی‌اند و همین امر باعث می‌شود که برای پرداخت مبلغی کمتر و در عین حال انتخاب راهی سهل‌الوصل‌تر همراه راننده‌ ابوالخیزران شوند. در کتاب مردانی در آفتاب با یک ترجمه‌ی خوب و روان و کاملاً حرفه‌ای مواجه هستیم. مردانی در آفتاب یکی از پرطرفدارترین و جذاب‌ترین کتاب‌هایی است که نشان می‌دهد برای زندگی بهتر می‌توانیم در وطن خودمان تلاش کنیم و خطر مهاجرت را به جان نخریم.‌ کتاب مردانی در آفتاب با جلد پالتویی شومیز و قیمت حداقلی از نشر شانی منتشر شده است. در هر صفحه از این کتاب با ترجمه‌ای روان همراه با جملات مفهومی و پندآموز رو‌به‌رو هستیم که به شیوه‌ی پازلی و با تعلیق بالا نوشته شده است.

مردانی در آفتاب رمانی غم‌انگیز و وحشت‌‌آور است که تا آخر عمر رهایت نخواهد کرد. شخصیت‌های داستان خیلی خوب پرداخت شده‌اند و روایتی ماندگار را در ذهن مخاطب به نمایش می‌گذارند. وقتی عرصه‌ی زندگی، بانگِ کمبودها و نداری‌ را سر می‌دهد، در این جریانِ ناراحت‌کننده شخصیت‌ها تبدیل به افراد جدیدی می‌شوند که با رؤیا و آرزو پا به مسیر سیلاب می‌گذارند. سیلابی از مشکلات و سختی‌ها که در فرسایشِ مسیر از آن‌ها سایه‌ای خاکستری باقی می‌ماند.

مترجم رمان مصور قصه عشق درباره این اثر ترجمه شده ی خود توضیح داد که: الیور بارت، جوانی ثروتمند و خوشحال و موفق است؛ او راگبی بازی می‌کند و قیافه جذابی دارد. وی با پدرش، اولیور بارت سوم، ارتباط خوبی ندارد زیرا فکر می‌کند او مرد سردی است که فقط به آبروی خویش اهمیت می‌دهد. با این حال، پدرش همیشه سعی بر صحبت کردن و نزدیک‌تر شدن با او را دارد. وی روزی وقتی به کتابخانه می‌رود، با جنیفر کاویلری، دانشجو و یکی از دو مسئولان کتابخانه روبه‌رو می‌شود. در هنگامی که جنیفر کتاب اولیور را به او می‌دهد، آن‌ها با هم صحبت می‌کنند. جنیفر او را تمسخر می‌کند و او را پریپی (کسی که در یک مدرسه خصوصی درس می‌خواند) صدا می‌کند و می‌گوید او ثروتمند و احمق است. الیور که از این حرف عصبانی شده، می‌گوید: «من باهوش ولی فقیرم.» آن‌ها کم‌کم به یکدیگر علاقه پیدا می‌کنند و تصمیم بر ازدواج می‌گیرند. پدر الیور معتقد است او بایستی چند سال دیگر تا ازدواج صبر کند و وقتی او اصرار می‌کند می‌گوید از هرگونه کمک مالی به او معذور است. حالا اولیور و جنیفر با یکدیگر ازدواج می‌کنند؛ با کار سخت سرمایه خود را تأمین می‌کنند؛ می‌خندند؛ گریه می‌کنند؛ بحث می‌کنند؛ دعوا می‌کنند؛ می‌فهمند که چقدر یکدیگر را دوست دارند؛ سپس، متوجه می‌شوند که زمان زیادی برایشان باقی نمانده است.

بادبادک‌باز اثری دیگر از این مترجم که البته ترجمه های دیگری نیز از این کتاب در بازار موجود می باشد. داستان از زبان امیر روایت می‌شود، امیر یک نویسنده‌ی اهل افغانستان از تبار پشتون ساکن کالیفرنیا است که برای نجات یک بچه راهی افغانستان می‌شود؛ افغانستانی که تحت حاکمیت طالبان است و یکی از سخت‌ترین دوران تاریخ چند هزار ساله‌اش را سپری می‌کند و به بهانه‌ی این سفر به افغانستان امیر داستان زندگی‌اش را تعریف می‌کند.

روایت این رمان دوستی امیر با حسن است; امیر در سن دوازده‌ سالگی به یار همیشگی خود حسن خیانت می‌کند و این گناه تا سال‌ها مانند یک استخوان در گلویش گیر کرده و حتی شادترین لحظات زندگی را برای او تیره‌و‌تار می‌کند. در سال ۱۹۷۹ با حمله‌ی روس‌ها به افغانستان امیر با پدرش (بابا) از افغانستان فراری می‌شوند و تمام روزهای تلخ و شیرین گذشته را هم در ذهن خود به فریمانت می‌برند. در این زمان طالبان حسن و همسرش را به دلیل تعصبات قومیتی در افغانستان، به قتل می‌رسانند و تنها پسری معصوم (سهراب) از آن‌ها به یادگار می‌ماند، پسری که در دستان طالبان اسیر می‌شود. امیر با شنیدن این داستان به‌خاطر جبران خیانتش نسبت به حسن تصمیم به نجات دادن آن پسر می‌گیرد و از امریکا دوباره به افغانستان برمی گردد و آنجا با حقیقتی درباره‌ی پدرش و حسن روبرو می‌شود…

آوای وحش:یکی از مشهورترین رمان‌های جک لندن نویسنده‌ی آمریکایی است که نخستین بار در سال ۱۹۰۳ منتشر شد. جک لندن در این رمان داستان «باک»، سگِ اهلی و محبوب یک قاضی را تصویر می‌کند که در پی ماجراهایی سر از محیط خشن و بی‌رحم کلوندایک در روزگار هجوم جویندگان طلا به یوکان کانادا درمی‌آورد. این رمان تأثیر گذارترین رمان جک لندن محسوب می‌شود.

آثار در حال تألیف و ترجمه: تألیف: دختری با دونام‌ میریام و پاندورا که رمانی تریلر روان‌شناختی است درباره‌ی دختری‌‌است در دمشقِ پیش از جنگ که مدام از جانب شخصی‌ عیناً شبیه خود تهدید می‌شود، ولی کسی حرفش را باور نمی‌کند و بهش می‌گویند که نه تو بیماری و در اصل خودت را مدام داری می‌بینی. (متأسفانه اوضاع تألیف خوب نیست و ناشرهای زیادی نیستند که این‌چنین ژانر را کار کنند.) مجموعه داستان‌های سرزمین پرتقال‌های غمگین از غسان کنفانی (زبان عربی) که تا به‌حال به زبان فارسی ترجمه نشده است. و رمان‌های انگلیسی دیگر.رمان هزار خورشید تابان خالد حسینی هم در حال ترجمه‌است.