فاطمه تسلیم جهرمی دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی؛ پژوهشگر، منتقد ادبی و عضو هیئت‌علمی گروه زبان و ادبیات فارسی و رئیس گروه فرهنگی و اجتماعی دانشگاه جهرم می‌باشد. ایشان بیش از ۵۰ مقاله پژوهشی، تخصصی و مروری در موضوعات مختلف ادبی به ویژه طنز، داستان، ادبیات معاصر و ادبیات عامیانه.
دو کتاب کاریکلماتور در گسترهٔ ادبیات فارسی و کالبدشکافی طنز در شعر متعهد انقلاب اسلامی. کتاب کالبدشکافی طنز در شعر متعهد انقلاب اسلامی بخشی از پژوهشی بزرگ‌تر راجع به طنز در دوره‌ی معاصر ایران است.
بخش‌هایی از این کتاب در جشنواره‌های مختلف طنز مکتوب، دو دوره از جشنواره‌ی شعر انقلاب اسلامی و یک دوره از جشنواره‌ی شعر طلاب و دانشجویان سراسر کشور در بخش پژوهش برگزیده‌شده است. در این کتاب سعی شده تا با رویکردی بلاغی و ادبی به طنز در شعر متعهد انقلاب نگریسته شود. این کتاب سال ۹۸ با حمایت سوره مهر منتشر شد.
ایشان در گفت‌وگویی کوتاه با دبیر بخش فرهنگ و ادب خاتون شرق اشاره کردند که:
کتاب اولم کاریکلماتور در گستره ادبیات فارسی است که با همکاری دکتر یحیی طالبیان در انتشارات فصل پنجم در سال ۱۳۹۱ به چاپ رسید. این کتاب برگرفته از پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشدم بود. در این کتاب پیشینه و ویژگی‌های کاریکلماتور با تکیه‌بر آثار پرویز شاپور پرداخته و مؤلفه‌ها و ویژگی‌های این‌گونه‌ی ادبی نوظهور تبیین شده است. کاریکلماتور گونه‌ای نثر کوتاه، موجز، ساده و طنزآمیز است که با نگرشی متفاوت به دنیا و پدیده‌های پیرامون به‌قصد برجسته‌سازی توجه می‌کند. ویژگی‌هایی، چون کوتاهی جملات و ایجاز، سادگی بیان، چینش خاص واژگان، استفاده از زبان محاوره، بیان اغراق‌آمیز، بازی‌های زبانی- بیانی و انواع شیوه‌های هنجار گریزی زبان و شگردهایی، چون آشنایی‌زدایی، غافلگیری، عکس و اجتماع نقیضین، به همراه ظرافت‌های بیانی که در آن‌ها نهفته است با استفاده از شیوه‌های مرسوم بلاغت سنتی در شکل‌گیری زبان طنز و مطایبه کاریکلماتورها مؤثر افتاده‌اند. کتاب کاریکلماتور در ادبیات فارسی نامزد کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و برگزیده‌ی بیستمین جشنواره کتاب سال دانشجویی بوده است.
همچنین در ادامه بیان نمودند با برخی نشریات و خبرگزاری‌‌ها هم به‌صورت پراکنده همکاری دارم.
از دکتر تسلیم جهرمی پرسیدیم در رابطه با شعر متعهد برای ما کمی توضیح بدهند؟
دیدگاه مدنظر بیشتر شاعران و منتقدان ایران به تعهد، اغلب مبنی بر نظری است که معتقد است «هنر عبارت از بیان آگاهی اجتماعی است»؛ یعنی تعهد هنر و هنرمند وسیله‌ای است برای آگاهی‌بخشی به تودهٔ مردم. به نظر می‌رسد از شاملو و اخوان ثالث گرفته تا طیف شاعران انقلاب ایران، همین برداشت را از تعهد هنر داشته‌اند.
به نظر شما جایگاه شعر تعهد در آثار دوران اخیر یعنی دهه‌های اخیر قابل‌مشاهده است؟
منظورتان قبل از انقلاب است یا بعدازآن؟
از دهه هفتادتا کنون
شعر دهه‌ی هفتاد، شعر دوران سازندگی است. اگرچه ادامه‌ی شعر دهه‌ی قبل از خود است؛ اما ویژگی‌هایی دارد که آن را از شعر دوره‌های قبل متمایز و برجسته می‌کند. شاعرانی که محصول انقلاب‌اند و در بطن حوادث انقلاب و جنگ حضورداشته و با این مضمون شناخته و مطرح‌شده‌اند، مثل قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی، سلمان هراتی، علیرضا قزوه و… شعرشان متعهد هم هست. محتوای اشعار این‌ها اغلب یکپارچه و مبتنی بر ارزش‌های واضح و مشخصی است. گروهی از شاعران هم هستند که هم‌زمان با انقلاب متولدشده و به عبارتی فرزندان جنگ و انقلاب‌اند و در دهه‌ی دوم یا سوم زندگی خود جزء شاعران انقلاب به‌حساب آمدند. مثل محمدمهدی سیاری، حمیدرضا برقعی و…
این‌گونه اسم بردن از شعرای معاصر خبر از یک نوع دسته‌بندی می‌دهد که یک سری اسامی در این‌گونه آنتولوژی ها معمولاً غایب هستند. به نظر شما چرا این گونه است؟
خب عوامل متعددی دارد؛ یک دلیلش اینجاست که همه‌ی شاعران مثل هم نمی‌خوانند، نمی‌بینند و مثل هم شعر نمی‌گویند. دلیل دیگرش در تعاریف است. شعر اساساً متعلق به حوزه‌ی هنر است و تعریف جامع‌ومانع از هنر هم ممکن نیست. نکته‌ی دیگر اینکه چه بپذیریم یا نه تاریخ، موتور تغییر و تحولات سبکی و ادبی است.
در جهان معقول، ادبیات متعهد در تفاوت با شعر طنز، با چه رویکردی می‌تواند موجب خلق آثار اثرگذار بشود؟ به زبان دیگر با شعر طنز می‌شود فرهنگ‌سازی نمود؟
قطعاً با طنز می‌شود فرهنگ‌سازی کرد. یکی از تعاریفی که از طنز شده آن را به چاقوی جراحی تشبیه کرده‌اند، بدن را می‌بُرد تا درد و بیماری را بزداید. طنز نیاز جامعه‌ی امروز ماست، چون به تعبیر سعدی داروی تلخ‌سخن پندآمیز را با شهد ظرافت ترکیب می‌کند و آن را به خورد مخاطب می‌دهد، مخاطب می‌خندد و به اشتباهش می‌اندیشد. در طول تاریخ ادبیات فارسی همیشه طنز بیانگر اعتراض انسان‌هایی آگاه است که در برابر بی‌عدالتی و رذایل انسانی سکوت نکرده‌اند. همین‌که بسیاری از اصطلاحات متون طنزآمیز حتی در دوره معاصر تبدیل به ضرب‌المثل شده‌اند، خود یک گواه است. مثلاً «سپلشک آید و زن زاید و مهمان برسد…» که شعری از غلامرضا روحانی (با نام مستعار اجنه) طنزسرای معروف است یا مَثَل «اینجا تهران است و گرز رستم گرو نان» که متعلق به نیرنگستان صادق هدایت است.
یک چیز دیگر را راجع به شاعران دهه هفتاد فراموش نکنیم؛ در همین دهه هفتاد، شاعران بسیار موفقی که از زمان قبل از انقلاب هم شهرت داشتند مشغول فعالیت‌اند و اتفاقاً رگه‌هایی از طنز هم در اشعارشان دیده می‌شود: شاملو، حسین منزوی، سیمین بهبهانی، رباب تمدن و… . یک نسل هم شاعران نوظهوری هستند که در دهه هشتاد به شهرت می‌رسند و طنز به‌صورت جسته‌گریخته در شعرشان به چشم می‌خورد مثل بهزاد خواجات، سعید بیابانکی، یوسفعلی میرشکاک و… .
کتاب کالبدشکافی طنز در شعر متعهد انقلاب اسلامی دومین اثر دکتر فاطمه تسلیم جهرمی در حوزه‌ی طنزپژوهی است که در انتشارات پرتو رخشید در سال ۱۳۹۸ منتشر شد.
این کتاب، بخشی از پژوهشی بزرگ‌تر راجع به طنز در دوره‌ی معاصر ایران است.
بخش‌هایی از این کتاب در جشنواره‌های مختلف طنز مکتوب، دو دوره از جشنواره‌ی شعر انقلاب اسلامی و یک دوره از جشنواره‌ی شعر طلاب و دانشجویان سراسر کشور در بخش پژوهش برگزیده‌شده است. در این کتاب سعی شده است تا با رویکردی بلاغی، زبانی و فکری به طنز در شعر متعهد انقلاب اسلامی نگریسته شود. کاریکلماتور در گستره ادبیات فارسی نوشته‌ی یحیی طالبیان با همکاری فاطمه تسلیم جهرمی از سوی انتشارات فصل پنجم در سال ۱۳۹۱ به چاپ رسید. این کتاب برگرفته از پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد تسلیم جهرمی بوده است.
نویسندگان در این کتاب به بررسی پیشینه و ویژگی‌های کاریکلماتور با تکیه‌بر آثار پرویز شاپور پرداخته‌اند. آن‌ها در این اثر با بررسی این‌گونه‌ی ادبی نوظهور به تبیین مؤلفه‌ها و ویژگی‌های آن می‌پردازند. کاریکلماتور گونه‌ای نثر کوتاه، موجز، ساده و طنزآمیز است که با نگرشی متفاوت به دنیا و پدیده‌های پیرامون به‌قصد برجسته‌سازی توجه می‌کند.
ویژگی‌هایی، چون کوتاهی جملات و ایجاز، سادگی بیان، چینش خاص واژگان، استفاده از زبان محاوره، بیان اغراق‌آمیز، بازی‌های زبانی- بیانی و انواع شیوه‌های هنجار گریزی زبان و شگردهایی، چون آشنایی‌زدایی، غافلگیری، عکس و اجتماع نقیضین، به همراه ظرافت‌های بیانی که در آن‌ها نهفته است با استفاده از شیوه‌های مرسوم بلاغت سنتی در شکل‌گیری زبان طنز و مطایبه کاریکلماتورها مؤثر افتاده‌اند.
- نویسنده : مسعوداصغرنژادبلوچی
- منبع خبر : خاتون شرق
