شاید برای کسی زیاد جالب نباشد وقتی جوانی حدودا ۳۰ ساله به سرعت از نرده‌های کناری کانال منوچهری در حاشیه خیابان اصلی شهر به داخلی تونل فاضلاب می خزد و در تاریکی از نظرها محو می شود. معلوم نیست این تونل که حدفاصل کانال منوچهری را در دو سوی خیابان اصلی شهر به یکدیگر پیوند می دهد تا کنون مامن و پناهگاه شبانه چند نفر بوده است.
آن پایین دود آتشی که روشن شده به قدری غلیظ است که در تاریکی با نور چراغ قوه به زحمت می‌توان تا چند قدمی را دید. در کنار آتش یک پارچه کهنه که به جای زیرانداز استفاده می‌شود با مقداری ظرف غذای یک‌بار مصرف به چشم می‌خورد. یک پسر جوان در حالی که به سرعت و با ترس مشغول جمع کردن بساطش است تند تند به سیگارش پک می‌زند. از او می‌پرسم آیا تنهاست یا افراد دیگری هم اینجا جمع می‌شوند. در پاسخ به آن طرف کانال اشاره می‌کند و می‌گوید: هرشب چند نفر دیگر آن طرف کانال جمع می‌شوند و شب‌ها همان‌جا می‌خوابند.
از داخل تونل و از بین فاضلاب ها به آن طرف راهنمایم می شود، برای نخستین بار عرض خیابان اصلی شهرم را از چند متر پایین تر طی می کنم. آتش نیمه خاموشی که شعله‌هایش رو به سردی گذاشته حکایت از کسانی دارد که به تازگی آنجا را ترک کرده‌اند. جوان معتاد می‌گوید: هر شب چند زن که زباله جمع می‌کنند به اینجا می‌آیند و می‌خوابند.
ماشین‌های جمع‌آوری زباله هر شب تا قبل از ساعت ۲ نیمه شب زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و قاعدتا این زباله‌گردها باید زودتر دست به کار شوند تا چیزی گیرشان بیاد. با این حدس که احتمالا تا ساعت ۱۱ نیمه شب بازخواهند گشت دوباره به آنجا سر می‌زنم اما اثری از زنان نیست و به جای آن پنج مرد تکیده در تاریکی کنار هم بدون ترس از کرونا مشغول استعمال مواد مخدر هستند.
برای جلب اعتمادشان ظرف غذایی را که همراه آورده‌ام به آنان می‌دهم. در پاسخ به این سوال که چه چیزی مصرف می‌کنند جواب می‌دهند: هروئین، شیشه، هر چیزی که گیرمان بیاید.
می‌پرسم آیا تا به حال برای ترک اعتیاد اقدام کرده‌اند که یکی از آنها در پاسخ می‌گوید: فایده‌ای ندارد، وقتی که ترک می‌کنی و از کمپ بیرون می‌آیی کاری وجود ندارد و کسی هم حاضر نیست به یک معتاد که تازه ترک کرده اعتماد کند.
یکی دیگر می‌گوید خرج اعتیادش را از راه زباله‌گردی و فروش آنها به ضایعات فروشی‌ها تامین می‌کند و از این راه ماهی یک تا ۲میلیون تومان درآمد دارد.
از آنها می‌پرسم چرا خانه‌ای اجاره نمی‌کنید تا مجبور نباشید شب را در سرما اینجا سرکنید؟ در پاسخ می‌گویند برای افراد مجرد خانه به سختی پیدا می‌شود و کسی خانه‌اش را به یک مجرد که سابقه اعتیاد هم دارد اجاره نمی‌دهد.
بنا به اظهارات این افراد یک مادر و دختر هم شب‌ها در پارک کوروش می‌خوابند که با مراجعه به آنجا اثری از آنان پیدا نکردم.
برای کاهش آسیبهای اجتماعی ابتدا باید عوامل بروز آن شناسایی شود
معاون استاندار و فرماندار ویژه نیشابور گفت: برای کاهش آسیبهای اجتماعی ابتدا باید علل وعوامل بروز آن شناسایی شود وسپس براساس ماموریتهای ابلاغی هرکدام از دستگاههای اجرایی به درستی درجهت کاهش این آسیب‌ها برنامه ها واقدامات را عملیاتی کرد.
علیرضا قامتی افزود: یکی از آسیب‌هایی که امروز متوجه شهرستان است وجود معتادان متجاهر درسطح شهر است که برای مدیریت وساماندهی آنان نباید از ظرفیت وتوان تشکلهای مردم نهاد وخیرین غفلت نمود.
وی بیان کرد: درهمین راستا با اخذ موافقت استانی برای ایجاد کمپ ماده ۱۶ در نیشابور با استفاده از یارانه دولتی، بخش خصوصی صاحب صلاحیت مکانی را معرفی نموده که جهت بررسی به اداره کل بهزیستی استان ارجاع شده وامیدواریم هرچه زودتر به بهره‌برداری برسد.
حدود ۴۰۰ کارتن‌خواب در نیشابور شناسایی شده است
رییس اداره بهزیستی نیشابور با اشاره به اینکه آمار دقیقی از تعداد معتادان کارتن‌خواب در نیشابور وجود ندارد اظهار داشت: در حال حاضر حدود ۴۰۰ نفر کارتن‌خواب در نیشابور شناسایی شده‌اند که ۹۹درصد این اشخاص معتاد بوده و افرادی هستند که به حاشیه رانده شده‌اند و اگر هم نباشند در مدت زمان کوتاهی به دام مواد مخدر می‌افتند البته در بین همین افراد نوع مصرف و مدت مصرف متفاوت است.
علی صدر افزود: این افراد اگر اعتیاد نداشته باشند هرچقدر هم که بهره هوشی پایینی داشته باشند باز هم می‌توانند حداقل کارتن‌خواب نشوند و به فلاکت نیفتند و کارتن‌خوابی آخرین راهی است که برایشان باقی می‌ماند زیرا نمی‌توانند تصمیمات درستی بگیرند و اقدام موثری در زندگیشان انجام بدهند.
وی با بیان اینکه جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها بر عهده بهزیستی نیست خاطرنشان کرد: در حال حاضر یک مرکز کاهش گذری آسیب به نام “ناجیان زندگی” در نیشابور فعال است که روزانه از ساعت ۶ تا ۱۹ به معتادان، کارتن‌خواب‌ها و افراد بی‌خانمان خدماتی ارایه می‌گردد که شامل یک وعده غذای گرم، وسایل بهداشتی و امکان استحمام است اما نگهداری شبانه این افراد بر عهده بهزیستی نیست.
وی تصریح کرد: این افراد معمولا شب‌ها در گرم‌خانه‌هایی که توسط شهرداری آماده و تجهیز شده پذیرش شده و اسکان داده می‌شوند و روزها هم معمولا دوباره به جمع‌آوری ضایعات و زابله‌گردی می‌پردازند.
وی اظهار داشت: برای ترک اعتیاد معتادان ۲نوع کمپ وجود دارد یک نوع کمپ ماده ۱۵ که خانواده‌ها بستگان و آشنایانشان را که گرفتار اعتیاد شده‌اند در این کمپ‌ها بستری می‌کنند البته این کمپ‌ها جای کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر نیست و این اشخاص به کمپ ماده ۱۶ یا کمپ اجباری معرفی می‌شوند.
وی بیان کرد: از پارسال صدور مجوز کمپ ماده ۱۶ به بهزیستی واگذار شده ولی پیش از آن زیر نظر نیروی انتظامی و فقط در کلان‌شهرها بود و تامین هزینه‌های آن هم توسط وزارت کشور و شهرداری‌ها انجام می‌شود.
وی عنوان کرد: در استان خراسان رضوی تعدادی از کمپ‌های ماده ۱۶ در مشهد فعالیت دارند و پس از واگذاری مجوز آن به بهزیستی یکی در سبزوار راه‌اندازی شده و برای نیشابور هم موافقت اصولی آن در کنار کمپ‌های ماده ۱۵ صادر شده زیرا مجوز آن جدا نیست بدین صورت که مجوز یک کمپ ماده ۱۶ به صورت متمم به یکی از مجوزهای کمپ ماده ۱۵ داده می‌شود.
وی ادامه داد: در نیشابور ۱۲ کمپ ماده ۱۵ وجود دارد که از این تعداد ۴ کمپ برخی به دلیل مشکلات مالی ناشی از شیوع کرونا و تعدادی هم به دلیل نداشتن شرایط استاندارد ناچار به تعطیلی موقت شده‌اند و تنها کمپ ترک اعتیاد بانوان در نیشابور هم به خاطر همین مشکلات بنا به تقاضای مسئول آن تعطیل گردید و در حال حاضر برای راه‌اندازی مجدد کمپ بانوان در نیشابور ۲نفر دیگر معرفی شده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: در مرکز ماده ۱۶ با حکم دادستانی و تشخیص مقام قضایی امکان پذیرش افراد کارتن‌خواب و معتادان متجاهر وجود دارد تا دوره درمانشان را در این مراکز بگذرانند و هزینه آن هم از طریق وزارت کشور، بهزیستی، شهرداری و خیریه‌ها تامین می‌شود.
وی تصریح کرد: هزینه نگهداری یک شخص معتاد در کمپ ماده ۱۶ به صورت ماهیانه بالغ بر ۱۵ میلیون ریال است و این‌کمپ‌ها توسط بخش خصوصی ایجاد می‌شود اما تا زمان راه‌اندازی کمپ ماده ۱۶ در نیشابور به افراد کارتن‌خواب و فاقد مکان مانند برخی از زندانیان که به خاطر شرایط کرونا آزاد شده اند و دارای جا و مکانی نیستند الزاما شب‌ها در گرمخانه پذیرش شده و روزها هم توسط بهزیستی خدمت دریافت می‌کنند.
ظرفیت گرمخانه شهرداری نیشابور افزایش می‌یابد
شهردار نیشابور گفت: گرمخانه شهرداری نیشابور در حاشیه جاده نیشابور به کاشمر قرار دارد و با توجه به فاصله آن از شهر و محدودیت‌های کرونایی یک باب منزل در داخل شهر از سوی یکی از اعضای شورای شهر تا عید برای این‌منظور در اختیار شهرداری قرار گرفته که با آماده‌سازی و تجهیز آن ظرفیت گرمخانه‌های نیشابور ۱۵ نفر افزایش می‌یابد.
علی نجفی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: در حال حاضر شهرداری نیشابور به استناد ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها یک ساختمان به عنوان گرمخانه با ظرفیت ۱۵ نفر برای اسکان شبانه کارتن‌خواب‌ها اختصاص داده است.
وی اظهارداشت: برای تجهیز و آماده سازی گرمخانه جدید حدود ۳۰۰ میلیون ریال اعتبار مورد نیاز می‌باشد و در این گرمخانهها معتادان‌متجاهر و همچنین افرادی که دارای مکان و سرپناهی نیستند پذیرش می‌شوند و یک وعده غذای گرم در اختیارشان قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه اکثر کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر اقدام به زباله‌گردی می‌کنند خاطرنشان کرد: درحال حاضر بالغ بر ۸۰ مرکز خرید ضایعات در سطح شهر نیشابور وجود دارد که از این زباله‌گردها اقدام به خرید ضایعات جمع‌آوری شده می‌کنند و طرح انتقال این مراکز به خارج از محدوده شهری در دستور کار قرار دارد علاوه بر این که فرد زباله‌گرد در مسیر انتقال زباله مقدار زیادی آلودگی را نشر می‌دهد.
وی تصریح کرد: با توجه به شرایط اقتصادی شهرداری‌ها برای تامین منابع مالی دچار مشکل جدی و نیازمند حمایت‌های دولتی هستند اما متاسفانه می‌دانیم کمکی به ما نخواهد شد.
وی بیان کرد: کارتن خوابی پدیده‌ای است که از گذشته وجود داشته ولی حتی خوابیدن یک نفر در زیر پل‌ها و حاشیه خیابان‌ها قابل قبول نیست و با توجه به اینکه اکثر این افراد دچار اعتبار به مواد مخدر هستند این گرمخانهها راه‌حل موقت است.
ظرفیت کمپ های اجباری مشهد برای شهرستان ها محدود است
فرمانده نیروی انتظامی نیشابور گفت: نیشابور فاقد کمپ ماده ۱۶ است و به همین خاطر معتادان متجاهری که از سطح شهر جمع آوری می شوند به کمپ‌های اجباری مشهد فرستاده می‌شوند البته سهمیه سایر شهرستان ها و بالتبع نیشابور در این حوزه محدود است.
سرهنگ حسین دهقان‌پور افزود: به تازگی با پیگیری‌های دادستان حدود ۲۰نفر سهمیه برای نیشابور در این کمپ‌ها اختصاص یافته است و از ابتدای امسال هم بالغ بر یکصد معتاد متجاهر و کارتن خواب از سطح شهر نیشابور توسط ماموران نیروی انتظامی شناسایی و جمع‌آوری شده است.
وی اظهار داشت: طرح‌های نیروی انتظامی در قالب جمع‌آوری معتادان متجاهر یا خرده‌فروشان مواد مخدر اجرا می‌گردد و کارتن‌خواب‌ها هم که در قالب این طرح گنجانده می‌شوند توسط نیروی انتظامی جمع‌آوری می‌شوند و این اشخاص چون هزینه‌ای برای بستری در کمپ‌های ترک اعتیاد ندارند و خانواده‌هایشان نیز قادر به پرداخت این هزینه‌ها نیستند به کمپ‌های ماده ۱۶ فرستاده می‌شوند و در این کمپ‌ها دارو، پزشک و روانشناس به صورت رایگان در اختیار بیماران قرار می‌گیرد.
وی خاطرنشان کرد: به دلیل نداشتن کمپ ماده ۱۶ در نیشابور معتادان متجاهر و افرادی ولگردی که از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند با هماهنگی مقام قضایی در نهایت ۲۴ ساعت برای پیشگیری از وقوع جرم تحت نظر هستند و اگر سهمیه‌مان در کمپ ماده ۱۶ مشهد پر شده باشد حتی برای یک نفر هم نمی‌توانیم پذیرش بگیریم.
وی تصریح کرد: جمع‌آوری این افراد از سطح شهر کار آسانی است اما به نوعی می‌توان گفت کار بیهوده‌ای است و فقط یک مُسَکن موقتی است، باید در مقصدی که برای آنها در نظر گرفته شده پس از آنکه بهبود پیدا کردند بازاجتماعی شوند به نحوی که در بازگشت از جامعه طرد نشوند و این نیازمند یک کار زیربنایی و آموزش و اطلاع‌رسانی همگانی است.
مواد صنعتی وضعیت اعتیاد را وخیم تر کرده است
الهام قاجاری دکترای تخصصی روانشناسی اظهار داشت: نگاهی کوتاه بر وضعیت اعتیاد و بررسی آمارهای مربوط به آن نشان می دهد که وخامت اوضاع اعتیاد در کشور ایران در دهه‌ی اخیر با ورود مواد صنعتی جدید دو چندان شده است. وی افزود: علاوه بر این اگر تا یک دهه پیش نگران گسترش این معضل اجتماعی بودیم، امروزه نگران آسیب های همراه با آن همچون بی خانمانی، کارتن‌خوابی و انواع بیماری های عفونی مثل ایدز و هپاتیت نیز هستیم.
وی اظهار داشت: اعتیاد یک فرایند چند ساله است که فرد معتاد در هر مرحله رفتارهای متفاوتی نشان می‌دهد، فردی که به تازگی شروع به مصرف کرده لذت بسیاری تجربه می‌کند و در نوعی ماه عسل با رفتارهای اعتیادی می باشد اما این ماه عسل خیلی طول نمی‌کشد و رفته رفته مصرف مواد سنگین تر و دفعات بیشتر می شود.
وی ادامه داد: کم کم حال فرد معتاد به خوبی اوایل مصرف نیست ولی عملکرد زندگی هنوز افول نکرده است بنابراین فرد هنوز تصمیم به توقف ندارد، در مرحله‌ی بعد اعتیاد دیگر لذت بخش نیست و باعث سرخوشی فرد نمی شود و در این مرحله عملکرد فرد معتاد بسیار آسیب می‌بیند و به اصطلاح فرد به انتهای خط می رسد.
این متخصص روانشناسی اظهار داشت: در این مرحله فرد معتاد تا حد کارتن خوابی پیش می رود، افکار ناامیدی و خودکشی دارد، از طرف خانواده و تمام افراد جامعه طرد می شود و در این مرحله می بینیم که معتاد حتی با پای خود برای ترک به کلینیک‌های ترک اعتیاد مراجعه می‌کند اما در حقیقت اگر در مسئله‌ی اعتیاد، عود و بازگشت مجدد نبود قضیه‌ی اعتیاد خیلی راحت بود.
وی گفت: اساس طب اعتیاد امروزه به این می پردازد که چرا بعد از مدتی که تغییر صورت گرفت و فرد مصرف مواد را رها کرد دوباره همه چیز شروع می شود و مراحل یکی پس از دیگری طی می شوند با این تفاوت که مرحله ی ماه عسل تنها یک بعدازظهر است و پس از یکی دو روز فرد ناباورانه و سریع دوباره به مرحله ی وخیم اعتیاد می رسد.
وی خاطرنشان کرد: استمرار علائم محرومیت پس از ترک، دل پیچه، اسهال، لرز از دلایل شایع عود و بازگشت مجدد بوده و تحقیقات نشان می‌دهد وسوسه از عوامل مهم برگشت بوده است.
اما در این حوزه آسیبهای زنان جدی‌تر است زیرا مردان معتاد را جامعه پذیرفته اما زنان معتاد از خانواده و در جامعه طرد می‌شوند که آسیبهای وارده به این قشر و جامعه را افزایش دهد.
خانم ن. ش ۳۸ ساله و دارای یک فرزند در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: تا کنون چندین‌بار ترک کرده‌ام ولی هر بار پس از بیرون آمدن از کمپ دوباره به دام اعتیاد افتاده‌ام.
وی گفت: مادرم توزیع کننده مواد مخدر است و شوهرم به خاطر اعتیاد از من جدا شده است و من هم هر بار پس از بیرون آمدن از کمپ به خاطر اینکه مکانی ندارم یا باید به خانه مادرم برگردم یا در کنار خیابان بخوابم.
لیلا زن ۳۲ ساله زباله‌گردی که معتاد و دارای یک دختر هشت ساله است اظهار داشت: شوهرم من را با فرزندم رها کرده و مدتی هم جایی برای سکونت نداشتیم و کاری هم نمی‌توانستم پیدا کنم.
وی گفت: خانواده‌ام در روستا زندگی می‌کنند و وضعیت اقتصادی خوبی ندارند به همین خاطر نمی‌توانم پیش آنها برگردم.
وی افزود: تنها کاری که می‌توانم انجام دهم همین است که از بین زباله‌ها بتوانم پولی بدست بیاورم البته مراکز خرید پسماند، ضایعات را از ما ارزان‌تر می‌خرند.
براساس مشاهدات خبرنگار ایرنا در نیشابور در بین کارتن خواب ها زنانی هم دیده می شوند که با مشکل تامین محل خواب روبرو هستند و با توجه به نزدیک بودن فصل سرما اقدامات جدی در خصوص ساماندهی وضعیت کارتن‌خواب‌ها را می‌طلبد. در این بین افرادی هم هستند که با موفقیت توانسته‌اند از دام اعتیاد رهایی یافته به جامعه بازگردند.
حمید عابدی مسئول مرکز ساماندهی و نگهداری موقت متکدیان نیشابور در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: خانمی به نام ز. م را که به کمپ ترک اعتیاد فرستاده بودیم پس از بهبودی توانست دوباره به زندگی‌اش سروسامان بدهد و حتی فردی دیگری به نام قاسم که ۱۴ سال در زیر پل‌ها می‌خوابید الان بیشتر از یک سال است که ترک کرده و در حال حاضر در یک مرکز ضایعاتی مشغول به کار است.
وی ادامه داد: در بین کارتن‌خواب‌ها و معتادان‌متجاهر افرادی هم هستند که با حیله و فریب احساسات شهروندان را برمی‌انگیزند مثلا فردی را داشتیم که وانمود می‌کرد یک پا ندارد و یا زنی که یک بالش را در زیر چادرش به جای بچه گرفته بود تا بدین ترتیب از مردم تقاضای کمک کند.
وی با گلایه از عدم‌همکاری شهروندان بیان کرد: چند شب قبل که برای جمع‌آوری تعدادی از معتادان کارتن‌خواب در کنار پمپ بنزین صحرانورد اقدام کردم با چوب به من حمله‌ور شدند و متاسفانه شهروندان هم به دلیل نداشتن آگاهی لازم با ما همکاری نمی‌کنند.
وی گفت: این افراد که تبعه ایران نیستند بنا به دستور دادستان سابق باید به فریمان اعزام می‌شدند که پیگیری نشد و از ما هم به تنهایی کاری ساخته نیست.
افراد متجاهر و متکدیان تبعه خارجی از معضلاتی است که گریبانگیر نیشابور است و در این میان کارتن خوابی زخمی ناسور بر سیمای شهر نیشابور نشانده است و حل این معضل اجتماعی تعامل و همکاری همه دستگاه‌ها، سازمان‌های متولی و همچنین خیرین و شهروندان را می‌طلبد.
در این راستا ایجاد کمپ ماده ۱۶ و آگاه‌سازی شهروندان برای آموزش نحوه مواجهه با کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر و همچنین جلب همکاری خیرین و تقویت سمن‌های خیریه ضروری است.
