محبوبه ذالیانی
شرایط ویژه ای کرونایی و برگزاری کلاس های مدارس و دانشگاه ها به صورت مجازی در دوره ظهور و بروز کرونا، با رسیدن به مرحله امتحانات غیر حضوری در واقع وارد مرحله ویژه ای شده است؛ امتحانات آنلاین و با کمترین نظارت از سوی مسئولان فرصتی شیرین برای دانش آموزان و دانشجویان ایجاد کرده است تا به راحتی به تقلب در امتحانات بپردازند و مدارج علمی بی سوادی را به سرعت طی کنند.
این روزها در فضای مجازی پر شده از عکس ها و اطلاعیه هایی که خواستار همراهی در امتحانات با پرداخت پول هستند و از کسانی که درس مورد نظر را خبره هستند برای تقلب در جلسه امتحان دعوت می کنند؛ موردی که به همیار تقلب معروف شده و این روزها به منبع درآمدی برای خیلی ها تبدیل شده است.
اگرچه کمپین‌های مجازی زیادی توسط دانش آموزان و دانشجویان درباره گلایه از کیفیت آموزش مجازی، لغو امتحانات حضوری به دلیل نگرانی بابت ابتلا به کرونا و لغو هر گونه امتحان به دلیل کیفیت پایین آموزش مجازی تشکیل شد؛ اما در هیچ یک از این کمپین‌ها، هیچ نگرانی بابت کیفیت امتحان یا احتمال تقلب در امتحان از سوی این قشر ابراز نشده است؛ به نظر می رسد این موضوع جزء دغدغه‌های دانش آموز و دانشجو نیست. گویا از دید برخی از دانش جویان همیار تقلب در امتحان، راه‌حل خوشایند و میانبری برای امتحانات مجازی است.
ایده‌ای متفاوت برای کاهش تقلب در امتحانات مجازی
محمد جوادی، از اساتید دانشگاه آزاد با اشاره به آموزش‌های ارائه شده به اساتید برای برگزاری امتحانات پایان ترم، می گوید: یکی از شیوه‌های آزمون به صورت تستی با زمان‌های کوتاه است و سوالاتی که پیش از این توسط اساتید طراحی شده است به صورت اختیاری در دسترس دانشجویان قرار می‌گیرد؛ برای مثال ۵۰ سوال توسط استاد طراحی شده و به صورت تصادفی ۲۰ سوال در اختیار دانشجویانی که پشت سیستم نشسته اند قرار می‌گیرد و به این صورت سوالات دو دانشجو هم شکل در نمی‌آید که با این روش امکان تقلب از دانشجویان گرفته می‌شود.
این معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد درباره برگزاری امتحانات در مقطع ارشد و دکتری دانشجویان می گوید: در روش اول اساتید باید برای دروس تخصصی به خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی مانند کارشناسی ارشد و دکتری با توجه به تعداد کم دانشجویان دوربین‌ها را روشن بگذارند و از آن‌ها آزمون بگیرند و روش دوم این است که قالب سوالات آزمون یکی باشد و داده‌های ادبی متفاوت باشد که این نوع روش امکان تقلب از دانشجویان را می‌گیرد.
به اشتراک‌گذاری پاسخ سوالات امتحان در گروه‌های دوستانه
مرضیه دانشجوی رشته فیزیک در خصوص آموزش مجازی و برگزاری امتحان به این شیوه، می گوید: آموزش مجازی کارایی چندان بالایی در یادگیری ندارد و در حال حاضر به‌علت بیماری کرونا مجبور هستیم این شیوه را دنبال کنیم. قطعا تقلب در امتحان از دیرباز تاکنون وجود داشته است، اما برگزاری امتحانات به شیوه مجازی این امر را تسهیل کرده است و نمی‌توان صرفا این آزمون مجازی را برای سنجش دانشجو یا دانش‌آموز مبنا قرار داد.
او می گوید: برای جلوگیری از تقلب در امتحانات امکان بازگشت به سوال قبلی برای اصلاح از دانشجو گرفته شده است، خوب این موضوع مشکلاتی را برای دانشجو ایجاد می‌کند، زیرا تمام دانشجویان که نمی‌خواهند تقلب کنند. تعدادی از دانشجویان در یکی از شبکه‌های مجازی گروهی را تشکیل داده‌اند و در موقع امتحان بلافاصله جواب سوالات را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند، قطعا برگزاری امتحان به این شیوه نمی‌تواند ملاکی برای سنجش یادگیری باشد.
تقلب در امتحانات مجازی کار سختی نیست
آیلین یکی از دانش‌آموزان مقطع دبیرستان رشته تجربی درباره نحوه شرکت در آزمون مجازی، می گوید: من و دوستانم برای اینکه بتوانیم در آزمون به یکدیگر کمک کنیم، برای هر امتحان در خانه یکی از دوستان جمع می‌شدیم و سوالات را با همکاری یکدیگر جواب می‌دادیم.
این دانش‌آموز می گوید: قطعا تقلب در امتحانات مجازی خیلی سخت نیست، چون راحت می‌توانید برای پاسخ به سوالات به کتب و جزوات مراجعه کنید، اما برخی از دانش‌آموزان در این ایام حتی به خود زحمت نمی‌دادند که قبل از امتحان مروری بر کتاب داشته باشند.
وی درباره یکی از تجربیات تلخ خود می گوید: در آزمون ریاضی من پاسخ سوالات را برای سایر همکلاسی‌هایم فرستادم، پس از پایان آزمون معلم متوجه شد و مجدد آزمون را برگزار کرد.
مسئولان دانشگاه به‌جای ضدتقلب کردن سامانه به فکر رفع مشکلات سامانه باشند
حدیثه از دانشجویان پزشکی با بیان اینکه در سامانه آزمون این دانشگاه زمان و تعداد سوالات امتحان توسط اساتید تعیین می‌شود، می گوید: برای یک آزمون با تعداد ۳۰ سوال تستی و دو سوال تشریحی حدود ۹۰ دقیقه زمان تعیین شده بود، امتحان به شدت سخت بود و زمان برای پاسخگویی به سوالات کم بود. امکان بازگشت به سوال قبلی وجود ندارد و باید برای امتحان زمان را مدیریت کنید، این کار فرآیند آزمون را سخت می‌کند.
این دانشجو ادامه داد: سوالات تستی برای هر دانشجو متفاوت است و امکان تقلب در امتحان خیلی سخت است، سامانه ایرادات زیادی دارد، مسئولان دانشگاه به‌جای ضدتقلب کردن سامانه به فکر رفع مشکلات سامانه باشند، مشکلات سامانه باعث اجحاف در حق تعداد زیادی از دانشجویان در آزمون می‌شود.
حدیثه یادآور شد: در برخی از امتحانات امکان تقلب برای دانشجو وجود دارد، اما زمانی که سامانه ضدتقلب نباشد، اساتید با سخت و غیرمتعارف کردن امتحان درصدد جبران این نقص هستند که اصلا کار جالبی نیست و در این مورد تر و خشک باهم می‌سوزند.
وی در پایان گفت: من در روستا زندگی می‌کنم، به‌علت ضعف زیرساخت‌های ارتباطی در روستا، مرتب با مشکل قطعی اینترنت مواجه بودم و نمی‌توانستم در کلاس‌های آنلاین شرکت کنم، اکنون طبق گفته مسئولان دانشگاه پنج نمره از آزمون پایان ترم مربوط به حضور در کلاس آنلاین است و من که نتوانستم در این کلاس‌ها به‌طور کامل شرکت کنم، نمره من از ۱۵ حساب می‌شود.
پرچیده شدن امتحانات غیرحضوری
علیرضا مویدی کارشناس آموزشی درباره وجود همیار تقلب می گوید: « این امر عمومیت ندارد. البته در سطح دانشگاه به من هم پیشنهاد شده است که مثلا فلان مبلغ را می‌دهم و شما به سوالات امتحان من پاسخ دهید. این نوع پیشنهاد‌ها تنها به معلمان داده نمی‌شود، بلکه همه کسانی که تحصیلات عالی دارند و در یک درسی تخصص دارند از این نوع پیشنهاد‌ها دریافت کرده اند. من حتی در هنگام آزمون تصویری از دانش‌آموز متوجه مکثی در پاسخ دهی شدم و سپس بعد دقت بیشتر متوجه شدم دانش‌آموز از طریق هندزفری در حال دریافت پاسخ‌ها از سمت اطرافیانش است. این قضیه در فضای مجازی وجود دارد اما ما راهکاری برای کنترل آن نداریم. اما اینکه این تنها نسبت داده شود به معلم درست نیست و این پیشنهاد‌ها به همه افراد در ازای پول یا حتی بدون پول داده می‌شود. هستند معلمان بسیاری که تن به این کارها نمی‌دهند ولی باید قبول کنیم که ناخواسته این مسائل وجود دارد.»
این کارشناس آموزشی ادامه می دهد: «در هنگام امتحان غیر حضوری این امکان وجود ندارد که معلم مطمئن شود که خود دانش‌آموز بدون تقلب در حال پاسخ دهی به سوالات است. الان نرم افزاری‌هایی وجود دارد که معلمان می‌توانند برای دانش‌آموزان سوالات متفاوت از یکدیگر را با استفاده از آن طراحی کنند. این نوع نرم افزار‌ها می‌تواند از تقلب بین یکدیگر دانش‌آموزان تا حدودی جلوگیری کند اما مشکل حل نمی‌شود. به نظر من تنها راه حل آن است که داستان امتحانات غیر حضوری برچیده شود اما پیشنهاد همیار تقلب به معلمان هنوز عمومیت ندارد چون معلمان روی تقلب‌های دانش‌آموزان به دلیل خدشه دار شدن عدالت، حساس هستند. باید خانواده‌ها از اهداف آموزش فرزندان خود آگاه شوند و اجازه تقلب را به آن‌ها ندهند.»
مویدی در پایان می افزاید: «بحث تقلب تنها در ایران وجود ندارد و درکشور‌های دیگر هم دیده شده است. بعد از دوران کرونا باید به این سمت حرکت کنیم که از محوریت نمره و آزمون در آموزش کاسته شود. درواقع ارزیابی‌های کیفی باید جای ارزیابی‌های کمی را بگیرند. بعضی از کشورها در این راستا حرکت کرده‌اند و بحث تقلب اصلا بحث جدی‌ای در ساختار آموزشی آن‌ها نیست. زیرا در این ساختار اصلا آزمون و محوریت آن وجود ندارد. باید در میان مدت، کاری کنیم که محوریت ارزیابی‌های کمی کمتر شود و دیگر با این نوع مسائل مواجه نشویم.»
جامعه کنکور محور و آزمون زده
محسن زرگری، دکترای مدیریت آموزشی می گوید: «یکی از مشکلات برجسته آموزش آنلاین بحث ضعف شدید آن در آزمونگیری است. به گونه‌ای است که به هرصورت دانش‌آموزان به تقلب روی می‌آورند. بسیاری از افراد نه فقط به خاطر پول که به دلیل آشنایی‌ها و تعارفات با یکدیگر، مجبور به کمک کردن به دانش‌آموزان می‌شوند. جای تآسف است که آزمون در سیستم آموزشی ما بسیار تاثیر دارد. در آموزش کیفی آزمون نباید تاثیر زیادی داشته باشد. وقتی که دانش‌آموزان متوجه می‌شود در آزمون‌ها راه تقلب برایشان باز است انگیزه شان برای درس خواندن خیلی کمتر می‌شود. زمانی که آزمون محوریت مطلق نداشته باشد و دانش‌آموزان در طول سال مورد ارزیابی معلمین قرار بگیرد دیگر این میزان تقلب وجود نخواهد داشت. جامعه ما کنکور محور و آزمون زده است پس آزمون بسیار مهم است و اگر در آزمون‌ها تقلب وجود داشته باشد کل ساختار آموزش متزلزل می‌شود.»
وی ادامه می دهد: «در حال حاضر نمره برای دانش‌آموز بیشتر به عنوان علامتی است که برخی از رفتارهای خوشایند یا ناخوشایند دوستان، معلمان، اولیا و دیگران را به دنبال دارد. اما کمتر وسیله‌ای برای شناخت نقاط قوت و ضعف، توانمندی ها و محدودیت ها به کار گرفته می شود. اما بازخوردهای کیفی به دانش‌آموزان انگیزه و تلاش بیشتر در یک فضا و شرایط آرام و برای معلم توجه دقیق بر ابعاد یادگیری دانش‌آموزان و برای اولیا آگاهی از وضعیت تحصیلی و وظیفه و مسوولیتی که در قبال آن دارند می‌دهد. نباید حذف نمره را از بازخوردهایی که به دانش آموز داده می‌شود با حذف ارزشیابی یکسان تلقی کرد. اگر سیستم آموزشی ما از حالت نمره محور خارج شده و به سیستم ارزشیابی تبدیل شود تمام تلاش معلم والدین و خود دانش‌آموز در طول سال صرف فرایند « ارزشیابی از وضعیت یادگیری ـ تلاش برای یادگیری بهتر ـ ارزشیابی شناخت بیشتر و دقیق تر ـ تلاش برای یادگیری بهتر » می شود و دانش‌آموزان فرصت جبران کاستی های احتمالی را دارند و این ضعف‌ها و کاستی‌های احتمالی متراکم نشده و تا پایان نوبت اول یا سال حفظ نمی‌شوند، بلکه هر زمان که شناسایی شوند تدبیر شده یا مشارکت معلم دانش‌آموز و والدین برطرف می شود و این مهم را می توان با ابزارهای مناسب و با هدف یاری به دانش‌آموز و اولیا آنان در طول سال تحصیلی انجام داد.»
دستورالعمل وزارت علوم به دانشگاه‌ها برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین
معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دستورالعملی را در قالب توصیه نامه، برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین به دانشگاه ها ابلاغ کرده است.
در این سند راهنمای اجرای آزمون‌ها در دانشگاه‌ها به ۳ روش، آزمون‌های حضوری، آزمون برخط غیر همزمان بدون نظارت و آزمون برخط همزمان دارای نظارت اشاره شده و روش‌هایی برای به حداقل رسیدن خطا در آزمون‌های آنلاین پیشنهاد شده است. از جمله اینکه:
– فرآیند آزمون به گونه‌ای باشد که با شروع آزمون توسط دانشجو در هر لحظه امکان دیدن فقط یک سوال وجود داشته باشد و در صورت پاسخ دادن یا رد کردن سوال، سوال بعدی نمایش داده خواهد شد.
– امکان برگشت به عقب در آزمون برای دانشجو وجود نداشته باشد تا نتواند جواب های قبلی خود را به دیگران اعلام کند یا تغییر دهد.
– زمان آزمون محدود باشد و هنگامی که زمان به پایان برسد همه پاسخ‌ها به صورت خودکار ارسال شود.
– هر دانشجو فقط یکبار مجاز به شرکت در آزمون باشد.
– یک سوال با پاسخ شفاهی در نظر گرفته شود که دانشجو در آن خودش را معرفی کند تا اطمینان حاصل شود که خودش در آزمون شرکت کرده است.
– ترتیب سوالات آزمون برای هر دانشجو متفاوت از دیگران باشد.
– در سوالات چند گزینه‌ای، چینش گزینه‌ها برای دانشجویان تغییر خواهد کرد.
– با یک نام کاربری امکان چندین ورود موازی به سیستم وجود نداشته باشد.
