بخشی از کاروان سرای شاه عباسی که به عنوان موزه باستان شناسی استفاده می شود، از نظر دما، رطوبت و شرایط نگهداری ایده آل نیست و چون فضای دیگری وجود نداشته و اعتباری هم برای احداث موزه نبوده ، آن جا تبدیل به موزه شده است. از سوی دیگر ،به دلیل وسعت عرصه تاریخی در نیشابور که ۴ هزار و۵۰۰ هکتار مساحت دارد، میراث فرهنگی منابع ونیروی انسانی کافی را برای حراست وصیانت از این گستره تاریخی ندارد ، چنان که فرماندار نیشابور می گوید : سارقان این آثار گام‌های شان را با سرعت بیشتری از ما بر می دارند و نتیجه این سرقت ها نمایش گنجینه های نیشابور و کشور عزیزمان در موزه های کشورهای خارجی است. به گزارش خراسان رضوی ، تاراج گنجینه های تاریخی شهر و نمایش در موزه های مختلف دنیا، نبود برنامه ریزی بلند مدت و ساختارهای اداری مناسب، تخریب برخی آثار به دلیل کمبود امکانات، نداشتن حتی یک موزه استاندارد و نبودن منابع مطالعاتی و مستندسازی مناسب برای معرفی و آشنایی بیشتر مردم با تاریخ این شهر کهن، تنها بخشی از مشکلات پیش روی تاریخ نگاری این شهر بزرگ است. این معضلات در حالی وجود دارد که توجه همه جانبه به آن می تواند آثار فرهنگی و اقتصادی فراوانی را در پی داشته باشد.
چند هزار شیء تاریخی نیشابور درموزه های مختلف جهان
امین الرعایایی با بیان اینکه تخمین زده می شود چندین هزار شی تاریخی ارزشمند از نیشابور در موزه های مختلف و معتبر خارجی نظیر متروپولیتن نیویورک ، موزه شیکاگو، موزه ویکتوریا و آلبرت لندن و موزه لوور فرانسه وجود دارد تصریح کرد: باید تلاش شود آثاری که در گذشته به صورت غیرقانونی از نیشابور خارج شده به این شهر برگردد. در همین راستا باید از طریق وزارت امورخارجه و با دیپلماسی این‌‌امور پیگیری شود و آثار کشف شده از نیشابور به این شهر برگردد و برای مردم همین شهر و علاقمندان به نمایش گذاشته شود.
عکاس و مستند ساز نیشابوری ادامه داد: زمانی می توانیم بگوییم کاوش ها در نیشابور از نظر کمیت مناسب بوده که خروجی خوبی داشته باشد. موزه های مطرح خارجی درخصوص سفالینه ها و بقایای معماری کشف شده از نیشابور در سال ها ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۵ در حال مطالعه هستند و مقاله و کتاب منتشر می کنند؛ اما اکنون با توجه به تعداد کاوش هایی که انجام شده حتی یک کتاب هم در این زمینه منتشر نشده است و مردم اطلاعات دقیقی از تاریخ نیشابور ندارند و تنها منابع اطلاعاتی چند مصاحبه از سرپرستان کاوش ها در روزنامه ها و خبرگزاری ها است و باید به این نکته توجه کرد که باستان شناسی فقط جنبه گردشگری ندارد و بحث های عمیق مطالعاتی و میان رشته ای در آن نهفته است.
وی با بیان اینکه متاسفانه در حوزه حفظ و نگهداری این میراث نیز خوب عمل نکرده ایم افزود:درگذشته به دلیل سقف ضعیف سایت شادیاخ، رطوبت بخشی از آن را تخریب کرده است. روی تپه های باستانی شادیاخ و کهندژ آنقدر موتورسواری شده که تپه ها کوچک و تخریب شده است. در خصوص حفاظت و مرمت مسجد جامع نیز خوب عمل نشده است و شاهد آسیب های جدی به آن هستیم و خانه های تاریخی نیشابور نیز یکی پس از دیگری تخریب می شوند. در مقابل این موارد همه شهر مسئول هستند.
ساختار های اداری پایگاه های میراث فرهنگی قابلیت اجرایی ندارند
دکترای باستان شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه نیشابور نیز در گفت و گو با خراسان رضوی گفت: نیشابور جزو شاخص ترین شهرهای جهان اسلام بوده است و این به این معنا می باشد که از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جزو مناطق مهم فرهنگی و تمدنی زمان خود بوده تا جایی که فرهنگ و هنر قسمت عمده ای از مناطق همجوار مانند خراسان بزرگ تا گرگان را به اسم نیشابور می شناختند. در کنار آن شخصیت های بزرگ تاریخ که در نیشابور زندگی و تحصیل کرده و سپس از این شهر رفته اند نشان دهنده جایگاه رفیع علمی این شهر در گذشته بوده است.
دکتر حسن با صفا افزود: در حال حاضر مهمترین مشکل در حوزه میراث فرهنگی بحث ساختار و تشکیلات اداری است چون ساختارهای اداری پایگاه های میراث فرهنگی قدرت اجرایی ندارند. وی با بیان اینکه در عرصه های گسترده و با ارزش کشور باید افراد مهم و با قدرت اجرایی مانند استاندار حضور داشته باشند تا تصمیمات قابلیت اجرا داشته باشند افزود: عرصه تاریخی نیشابور بسیار وسیع است و بیش از ۲۰ روستا در آن قرار دارد. این روستا ها برای توسعا باید طرح داشته باشند. مرکز گردشگری نیشابور و آرامگاه های خیام و عطار آنجاست و این موارد ساختارهای قوی و طرح جامع بلند مدت نیاز دارد.
برنامه ی بلند مدت برای منطقه تاریخی نیشابور وجود ندارد
وی ادامه داد: مجموعه های خیام و عطار که در مجموعه تاریخی نیشابور قرار دارند از زمانی که ایجاد شده اند هیچ گونه تغییر و توسعه ایی پیدا نکرده اند‌و این نشان می دهد ما برای منطقه تاریخی نیشابور هیچ طرح و برنامه ای نداریم. دکتر باصفا اظهار کرد: مطالعات باستان شناسی این منطقه باید با برنامه، پیوسته و در همه زمان ها جاری باشد و توسط تیم های متخصص و افراد سرشناس انجام شود.
سرپرست چندین دوره کاوش در مناطق تاریخی نیشابور تصریح کرد: در کنار کاوش ها و هنگامی که مطالعات باستان شناسی انجام می شود باید این ظرفیت ایجاد شود تا در گام بعدی این آثار حفظ شود و در موزه ها و برنامه های مختلف برای عموم قابل ارائه باشد و طوری باشد که به صورت مستمر و مرحله به مرحله این ظرفیت مهم فرهنگی را به جامعه عرضه کنیم. وی بیان کرد: مشکل ما این است در حال حاضر مطالعات متوقف است، در واقع مطالعات شکسته است و توسط افرادی انجام می شود که شاید دانش و توانایی لازم را نداشته باشند.
دکتر باصفا گفت: به طور کلی مشکل کشور ما این است همیشه دانشگاه یک طرف است و بخش های اداری و اجرایی سمت دیگر هستند و از ظرفیت های هم استفاده نمی کنند. منطقه تاریخی نیشابور باید یک مکان دانشگاهی باشد و اساتید و دانشجویان از دانشگاه های مختلف داخلی و خارجی آنجا رفت و آمد کرده و مطالعه و پژوهش کنند.
نبود موزه استاندارد ظلم مضاعف در حق نیشابور است
نماینده مردم نیشابور، فیروزه و زبرخان در مجلس شورای اسلامی گفت: همیشه این علامت سوال از گذشته برای ما بوده که چرا نیشابور با ظرفیت غنی تاریخی و تمدنی که دارد و گنجینه هایی که زیر این شهر مدفون است، اشیای تاریخی که در طول سال های مختلف از این منطقه کشف شده در اقصی نقاط کشور و جهان در معرض دید مردم گذاشته می شود.
احسان ارکانی افزود: حتی از گذشته های دور می دیدیم اشیایی که کشاورزان، چوپانان یا حتی حفاران غیر مجاز کشف می کردند و ارزش های بالای معنوی و ریالی داشت به میراث فرهنگی واگذار می شد و پس از آن در موزه های مختلف به نمایش در می آمد و سوال اینجاست که این اشیاء چرا نباید در شهر منشا کشف به نمایش گذاشته شود.
وی بیان کرد: بعد این همه سال که گذشته دیگر ظلم مضاعف است نیشابور با این تاریخ و پیشینه حتی یک موزه معمولی استاندارد با متراژ پایین هم ندارد که اشیای عتیقه خود را در آن به نمایش بگذارد. وی ادامه داد: سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ توسط یونسکو سال جهانی عطار نیشابوری نامگذاری شده و می توانیم از ظرفیت این توجه جهانی به نیشابور استفاده کرده و بحث های مختلف فرهنگی از جمله احداث موزه را دنبال کنیم.
ارکانی اظهار کرد: با هزینه های ناچیز و با دستگاه های پیشرفته می توان به راحتی مکان دفینه ها و اشیای عتیقه را مشخص کرد و با حفاری آن ها را از دل خاک بیرون بیاوریم و اجازه ندهیم این اشیای قیمتی به ثمن بخس توسط قاچاقچیان و حفاران غیر مجاز به تاراج رود. این ها سرمایه های ملی و تاریخی مردم نه تنها نیشابور بلکه مردم کشور عزیزمان است.
دستگاه های دولتی متولی اختیارات کافی را ندارند
رئیس مجمع نمایندگان استان در خصوص نحوه امکانات و اختیارات حوزه میراث فرهنگی در نیشابور گفت: این مشکل به وزارت کشور بر می گردد، زمانی که فرمانداری های ویژه ابلاغ شد قرار شد ادارات این شهرستان ها هم ویژه و به صورت معاونت اداره کل دیده شود. در برخی مکان ها تابلوی ادارات تعویض شد اما از نظر ساختار و اختیارات هیچ تفاوتی با فرمانداری معمولی نکرد.
وی خاطر نشان کرد: در حالی که اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور به عنوان یک شهرستان ویژه معاونت اداره کل است اما در ساختار و نیرو و استقلال بودجه و اعتبارات هیچ تفاوتی با شهرستان های عادی ندارد. این مورد با توجه به ظرفیت های منحصر به فرد نیشابور در حوزه میراث فرهنگی یک مشکل ساختاری به وجود آورده است. به طور کلی تمایل به تمرکز قدرت در مرکز وجود دارند می خواهند درآمد بلیط فروشی مقبره خیام و عطار را نیز خودشان بگویند چگونه خرج شود.
وی ادامه داد: با سایر همکاران در بخش هایی که فرمانداری ویژه دارند و همگی این انتقاد را به وزارت کشور داریم در حال بررسی هستیم تا بتوانیم یک تفاوتی بین فرمانداری های ویژه و عادی قائل شویم. نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی با اشاره به مزایای ایجاد موزه استاندارد در نیشابور گفت: خود موزه نقطه توجه گردشگری است و گردشگران مختلف از سایر نقاط کشور و دنیا وقتی از نیشابور و مکان های پر شمار تاریخی آن بازدید می کنند به دنبال موزه ایی که تاریخ غنی نیشابور در آنجا نمایش داده شود نیز می‌گردند و این امر باعث معرفی علمی و تاریخی و پژوهشی نیشابور به گردشگران خواهد شد.
ارکانی افزود: از طرفی این حق قانونی و منطقی برای هر شهری است که وقتی بر اساس حق تاریخی چند هزار ساله خود عتیقه، دفینه وگنجینه های تاریخی که از دل آن شهر بیرون می آید در خود همان شهر نگهداری شود، همان طور که انتظار داریم اشیایی که در ایران کشف می شود در کشور های خارجی نباشد و در کشورخودمان نمایش داده شود انتظار می رود اشیایی که در نیشابور نیز کشف می شود در این شهر نمایش داده شود.
نیشابور دارای بزرگترین عرصه تاریخی کشور است
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور نیز گفت: عرصه تاریخی نیشابور ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت دارد و حریم آن نیز بالغ بر ۱۴ هزار هکتار است که بزرگترین عرصه تاریخی کشور محسوب می شود. محمد اسماعیل اعتمادی با بیان اینکه اولین بار قبل از انقلاب آمریکایی ها ده سال در این منطقه کاوش کردند و بعد از انقلاب نیز گروه های مختلف باستان شناسی اینجا آمده و کار کرده اند افزود: اما با این وجود در بهترین حالت تنها ۲ هزار و ۵۰۰ متر مربع یعنی فقط یک چهارم هکتار از عرصه بزرگ تاریخی نیشابور کاوش شده است.
وی ادامه داد: در سال های بعد انقلاب نیز هیات مشترک فرانسوی و ایرانی و چند کاوش توسط دانشگاه نیشابور انجام شده و طی این مدت تقریبا هرساله کاوش هایی در یکی از مناطق تاریخی نیشابور داشته ایم اما بودجه های وزارت خانه به خصوص بودجه های پژوهشی محدود است.
موزه نیشابور استاندارد نیست
وی خاطر نشان کرد: هرچه کاوش بیشتر انجام دهیم تعداد اشیای تاریخی ما بیشتر می شود و باید ابتدا به دنبال محل مناسبی برای نگهداری آن ها باشیم. اعتمادی با بیان اینکه موزه هایی که داریم استاندار نیستند اظهار کرد: در کاروانسرای شاه عباسی موزه باستان شناسی ایجاد کرده ایم ولی آنجا از نظر دما، رطوبت و شرایط نگهداری ایده آل نیست. آنجا بنای تاریخی است و معمولا توصیه می شود در این مکان ها آثار تاریخی نگه داری نشود. البته ما چاره ایی نداشتیم چون فضای دیگری در اختیار ما نبود و اعتباری هم برای احداث موزه جدید و مدرن نداشتیم.
وی با اشاره به فضای محدود موزه ایی نیشابور اظهار کرد: ما امکان نمایش ۲۰۰ شی تاریخی را در موزه فعلی داریم و این در حالی است که در مخزن نیشابور چند هزار شی تاریخی وجود دارد و در حال حاضر این آثار مثل موزه های دیگر به صورت چرخشی و با نظر کارشناس مربوطه در معرض دید عموم قرار می گیرند.
کاوش های نیشابور تاریخ باستان شناسی را متحول کرده است
وی ادامه داد : قبل انقلاب بیشتر کاوش ها در قسمت غرب ایران بود و شرق کشور مغفول مانده بود. طی سالیان اخیر توجه به شرق ایران بیشتر شده و با کاوش های انجام شده در مناطق مختلف نیشابور مانند سه تپه، نوروز آباد، تپه برج، قاراچشمه و شهرک فیروزه تحولی در باستان شناسی ایجاد شده است.
وی تصریح کرد: سال گذشته هیات باستان شناسی از کشور چین وارد ایران شد و پس از حضور در نیشابور تمام هزینه های کاوش را تقبل کردند تا در کنار باستان شناس های ایرانی یک فصل کاوش در تپه برج انجام دهند. طی این سال ها توجه باستان شناسان خارجی را جلب کرده ایم و پیش بینی میکنیم این استقبال ادامه داشته باشد. به این ترتیب طی سالیان اخیر بیشترین کاوش های علمی در شرق کشور در نیشابور انجام شده است.
اعتمادی با اشاره به کاوش های آمریکایی ها در نیشابور گفت: آن ها ده سال در دهه سی در نیشابور کاوش کردند و مطابق قراردادی که با دولت وقت ایران داشتند می توانستند قسمت زیادی از این اشیا را خارج کنند به این ترتیب حتی کتیبه های گچبری کشف شده را برش داده اند و برده اند و مابقی آثار نیز در موزه ملی نگهداری می شود. به طور کلی قبل از تشکیل اداره میراث فرهنگی اشیایی که کشف شده به علت فقدان تشکیلات اداری و موزه از نیشابور خارج شده است اما اشیای کشف شده طی این سال ها در نیشابور نگهداری می شود.
کتاب های تاریخی در مورد نیشابور در انتظار بودجه
وی ادامه داد: آمریکایی ها بعد از حفاری در نیشابور سه جلد کتاب در این باره نوشتند که برای ما منابع ارزشمندی به حساب می آمد و به تازگی توسط دکتر بکائیان ترجمه شده است.
وی بیان کرد: بیشتر کاوش های اخیر توسط دانشگاه انجام می شود و دانشگاه نیشابور در حوزه باستان شناسی از دانشگاه های قوی ما هستند و می توانند در این خصوص کتاب منتشر کنند. همچنین در کاوش های سایت شادیاخ که خود میراث فرهنگی انجام داده است سه جلد کتاب نوشته شده و اماده انتشار است و تنها مسائل مالی آن باقی مانده تا پس از تعیین بودجه چاپ شود.
اختصاص ۹ میلیارد تومان به عرصه تاریخی نیشابور از محل سفر ریاست جمهور
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور با بیان اینکه طی سال جاری کارهای خوبی در حوزه میراث فرهنگی نیشابور صورت گرفت گفت: ۹ میلیارد تومان از اعتبارات سفر ریاست جمهوری برای بهسازی سایت شادیاخ اختصاص پیدا کرده که یک سازه فضایی زیبا روی آن نصب می شود و دور سایت حصار کشی خواهد شد و در همان محل سایت شادیاخ نمایشگاه، فضاهای معرفی، غرفه های فروش صنایع دستی و اطلاع رسانی و سایر فضا ها احداث خواهد شد. همچمین در همین مدت بنای آرامگاه های طار و خیام برخی از نکان های تاریخی مانند سرای زهدی بازسازی شد. محمد اسماعیل اعتمادی افزود: قراردادی با پژوهشکده میراث فرهنگی کشور منعقد کرده ایم تا مطالعات راهبردی منطقه تاریخی نیشابور را انجام دهند.
۱۲۰ اثر تاریخی در نیشابور ثبت ملی می شود
وی با بیان اینکه در حال حاضر ۱۰۸ اثر ثبت شده ملی در نیشابور وجود دارد گفت: پیگیر ثبت آثار تاریخی دیگری نیز هستیم که قرارداد آن منعقد و پرونده های آن ها تشکیل شده و به زودی بیش از ۱۲۰ اثر تاریخی دیگر در نیشابور ثبت آثار ملی خواهند شد.
وی اظهار گرد: اقدامات اولیه ثبت جهانی عرصه تاریخی نیشابور نیز انجام شده و مراحل آن در دست انجام است که با توجه به اینکه تایید در وزارت و سازمان یونسکو زمان بر خواهد بود طی سال های آینده امیدواریم این مهم نیز در نیشابور اتفاق بیفتد که رویداد بسیار مهمی در این عرصه خواهد بود.
میراث فرهنگی نیشابور قدمتی به وسعت تاریخ ایران دارند
معاون استاندار و فرماندار ویژه نیشابور نیز در گفت و گو با خراسان رضوی گفت: آثار و میراث به جا مانده از گذشتگان که امروز به روش های مختلف مورد کاوش قرار می گیرند تمدن و تاریخ هر کشور را بازگو می کنند. علیرضا قامتی افزود: اشیای دوران گذشته شاید ارزش مادی زیادی نداشته باشد اما از لحاظ فرهنگی و تمدنی جایگاه آن جامعه را مشخص می کند چون تاریخ تمدن را به اثبات می رساند.
وی بیان کرد: آنچه در منطقه نیشابور کهن مطرح است و آثاری که از هزاره گذشته به واسطه های مختلف چه طبیعت و زلزله و چه آثار جنگ های رخ داده را نگاه و مرور می کنیم قدمت و تاریخی به وسعت تاریخ ایران در نیشابور شاهد هستیم. وی اظهار کرد: یکی از اقداماتی که هر کشور برای معرفی خود انجام‌می دهد توجه به آثار و گذشته و آثار ماندگار گذشته در حوزه میراث فرهنگی است که با تاکید به آن تکیه زده و خود را معرفی می کند و شاید به دلیل تاریخ غنی ایران و مناطق تاریخی که به واسطه آن گسترده است باعث شده کمتر ارزش های آن ها را درک کنیم.
منابع وزارت میراث پاسخگوی نیازها نیست
معاون استاندار خاطر نشان کرد: برای حفظ و نگهداری این آثار برای آیندگان تا بتوانند تاریخ و تمدن ایران را بشناسند و به دیگران معرفی کنند وزارت خانه ای تشکیل شده که با منابع اعتباری و بودجه ای که دارد امکان این مسائل برایشان فراهم نیست تا هم این آثار را احیا کنند، هم بازسازی انجام دهند و هم گنجینه ها را کشف کنند که این‌مورد یکی از اشکالات جدی حوزه میراث فرهنگی است.
علیرضا قامتی با بیان اینکه بحث بعدی آمایش سرزمینی با رویکرد میراث و آثار تاریخی است افزود: در نیشابور بالغ بر ۱۴ هزار هکتار مساحتی است که میراث فرهنگی باید حفظ و صیانت کند و سوال اول اینجاست با کدام منابع حفاظتی و منابع انسانی نظارتی می تواند این کار را انجام دهد؟ وی ادامه داد: آمایش سرزمینی و نقشه های موجود برای برنامه های میان مدت چه مطالعاتی انجام داده که در قالب آن برنامه ها اولا حفاظت را داشته باشد بعدا بازسازی و نگهداری و اکتشاف و مطالعه را داشته باشد؟
وی اظهار کرد: مساله بعدی این است سطح مدیریتی برای اینکه وضعیت موجود را مدیریت کند آیا پاسخگوی همه مطالبات در بخش های مختلف خواهد بود؟ البته که پاسخ این سوال ها منفی است و آنچه که انتظار می رود از این مجموعه پاسخ داده نمی شود.
سرعت سارقین در استفاده از تکنولوژی ها از ما پیشی گرفته است
فرماندار نیشابور تصریح کرد: از طرفی توسعه های شهری متناسب با سرعت تکنولوژی روز شکل گرفته و این سوال را به وجود می آورد آیا به کارگیری دستگاه های پیشرفته برای اکتشافات و حفظ و صیانت در وزارت متبوع موجود است یا افرادی که بر این باورند این آثار معنوی نیستند و به دنبال منافع مادی هستند بازهم از ما جلو تر هستند تا این ها را کشف کنند؟ احساس می شود سارقین این آثار گام‌ها را با سرعت بیشتری از ما بر می دارند که نتیجه این سرقت ها نمایش گنجینه های نیشابور و کشور عزیزمان در موزه های کشورهای خارجی است.
وی ادامه داد: وقتی چنین غنای تاریخی را در نیشابور داریم برای نگهداری این‌گنجینه ها در خود نیشابور باید فکری می شد که ایجاد موزه ها در سطح ملی و بین المللی می‌توانست بسیار تاثیر گذار باشد. قامتی بیان کرد: با توجه به اینکه نیشابور از منظر مذهبی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و جغرافیای طبیعی و منطقه ایی حائز اهمیت است متاسفانه این بنیاد ها و بنیان ها بنا نهاده نشده تا اشیای کشف شده را آنجا نگهداشته و در معرض دید مردم و گردشگران قرار دهیم‌که این یک‌اشکال جدی در این‌حوزه است.
وی افزود: وقتی با چنین غنایی مواجه هستیم باید رده های سازمانی برای اینکه بتوانند مدیریت کنند و پاسخگو باشند در شهرستان حضور داشته باشند نه اینکه هر کاری که میخواهیم در نزدیکی این آثار و پهنه تاریخی انجام دهیم باید با رده های استانی و ملی هماهنگ کنیم.این‌بسیار وقت را می‌گیرد و سرمایه گذاران‌ما در این بوروکراسی اداری خسته شدند و کار را رها می کنند و این‌باعث می شود جایگاه شهرستان تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
فرماندار نیشابور با اشاره به شکل گیری ستاد عالی نیشابور ۱۴۰۰ در شهرستان گفت: یکی از موضوعات مهمی که باید در دستور کار مدیران عالی و اعضای شورای تامین و نمایندگان مجلس در آنجا باشد این موضوع است و باید با جمع آوری اسناد مطالبه گری جدی در موضوعات مربوط به حوزه میراث فرهنگی داشته باشند، مطالعات لازم انجام شود و با سطح بندی آن را برای سرمایه گذاران یا پیگیری ها مشخص کنیم.
