مردم ایران سالهاست با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دست به گریبان هستند، تحریم ها از یک سو و به دنبال آن افزایش قیمت دلار و گرانی ها و برخی تفکرات و البته ناکارآمدی ها هم از سوی دیگر موجب شده است در این سال ها مردم کمتر نشاط جمعی را تجربه کنند، اخیراً هم شیوع ویروس کرونا مزید بر علت شده و بیش از پیش افراد جامعه را به سمت ناامیدی و اضطراب سوق می دهد. در چنین شرایطی تنها چیزی که مردم به آن نیاز دارند بالا بردن روحیه به واسطه افزایش نشاط اجتماعی است.
در همین خصوص با چند کارشناس دست اندرکار به صحبت نشستیم. برای اینکه یاد بگیریم چطور در این روزهای پراسترس روحیه خود را بالا نگاه داریم تا سیستم دفاعی خود را در برابر این ویروس مقاوم کنیم این گزارش را بخوانید.

دکتر احمد نوآوران، پزشک عمومی است. او در خصوص موضوع گزارش می گوید: «من اسم این ویروس را گذاشته ام «اسمشو نبر». در وهله اول باید این ویروس را از ذهن خودمان خارج کنیم، محال است بیماری به جسم راه پیدا کند قبل از اینکه اول وارد ذهن بشود. مرحله بعد این است که ازپخش اخبار مربوط به این ویروس پرهیز کنند چراکه صحبت درمورد هرچیزی موجب پخش بیشتر آن خواهد شد. بهترین کاری که می توان در این شرایط انجام داد این است که با تغذیه سالم و ورزش و پیشگیری های ساده به زندگی خود بپردازید اجازه بدهید ما پزشکان کار خود را برای سلامت هموطنانمان انجام دهیم.
لطفا شاد باشید، انرژی مثبت باشید، خبرهای خوب را پخش کنید، به این موضوع توجه کنید که این روزها آب و هوا عالی است، بارندگی های امسال خیلی خوب بود از همین رو امسال میوه های عالی و خوشمزه ای به بار نشسته اند مرتب شکرگزاری کنید. ما به راحتی می توانیم از این مرحله به سلامت عبور کنیم.
لطفا همیشه خبرهای خوب و مثبت را پخش کنید تا به خودتان بازگردد که دنیا کاملاً گرد است.
دکتر صدیقه مقدم، دکترای الهیات و علوم قرآنی، شادی و نشاط اجتماعی را یکی از ملزومات اصلی در زندگی می داند و می گوید: «حضرت علی(ع) می فرماید: «شادی انبساط خاطر و نشاط می آورد و غم و اندوه، دل را گرفته و نشاط را برمی چیند.» و در سخنی دیگر، اوقات شادی را، غنیمت معرفی می کند و می فرماید “شادی مؤمن در چهره اش و اندوهش در دلش است.»
وی در ادامه تصریح کرد: انسان به طور فطری از غم گریزان و به سوی شادی در حرکت است. شادی و نشاط نه تنها بر روح و روان انسان، بلکه بر جسم او نیز تأثیر می گذارد. از نگاه اجتماعی نیز شادمانی قلب ها را به یکدیگر نزدیک و ترس، نگرانی، ناکامی و بدگمانی را بی اثر می کند.
دین مقدس اسلام نیز که تأمین کننده صلاح دنیا و آخرت آدمی است، شادی های مناسب و حلال را تأیید می کند و پیروانش را از افسردگی و بی حالی برحذر می دارد. اسلام نیز تمامی تفریحات سالم را مجاز می شمارد و تفریحاتی را نمی پسندد که اثرات ویرانگر بر خود انسان و یا دیگران داشته باشد. مثلاً شوخی را تا جایی که تنها شادی را بر دلها بنشاند توصیه می کند ولی اگر تخریب شخصیت خود انسان و یا دیگران را در پی داشته باشد آن را نکوهش می کند.»
این دکترای علوم قرآنی یکی از مهمترین عوامل نشاط آور را مسئله «توکل» می داند و می گوید: «یکی از آموزه های دینی ما «توکل» است و در قرآن مکرر بر این مسئله تأکید دارد. به گفته این پژوهشگرعلوم قرآنی، اگر انسان با چهره گشاده و نیت نیک، غم و ناراحتی را از بندگان خدا دور کند، عبادت خدای را به جا آورده است و خود نیز از این شادمانی، خرسند خواهد بود. از امام باقر علیه السلام نقل شده است: ”نزد خدا، عبادتی محبوب تر از شاد کردن مؤمنان نیست.»
وی در ادامه به مهم ترین علایم شادمانی و نشاط اشاره می کند و می گوید: «نیک اندیشی یکی از نشانه های سلامت روان و سبب ایجاد نشاط است. در واقع ما خود تصمیم می گیریم که دیگران را چگونه ببینیم. وقتی می خواهیم کسی را دوست داشته باشیم، می توانیم صبور و شکیبا باشیم و وقتی تصمیم می گیریم که از آدم ها برنجیم، در اشتباه های آنها دقیق می شویم. پس نوع احساس ما درباره دیگران، به رفتار آنها بستگی ندارد، بلکه به نگرش ما مربوط می شود. بسیاری از انسان ها این گونه هستند که بیشتر وقت خود را صرف جست وجوی عیب های دیگران می کنند و کمتر به خوبی های آنها می پردازند.»
دکتر مقدم اضافه می کند: «برای شاد بودن، باید یاد بگیریم که چگونه اندیشه های خود را کنترل کنیم؛ زیرا آنچه مایه خوش بختی و شادی انسان است، از درون او سرچشمه می گیرد، نه از بیرون. مطمئنا در جوامع شاد، افراد معمولا نگرش خوش بینانه نسبت به زندگی و امور پیرامون خود و جامعه دارند.
در جامعه غم زده افراد مایوس و غمگین هستند و معمولانگرش بدبینانه نسبت به امور دارند. تحقیقات نشان داده است که در تمام جوامع، شاد بودن باعث افزایش کارایی می شودبه همین دلیل همه کشورها سعی می کنند همه عناصر لازم را برای بروز شادی فراهم کنند و اگر نتوانستند، سعی می کنند حداقل ابتکارهایی برای سوق دادن جامعه به سمت شادزیستن انجام دهند.»

شادی آن شادی است کز جان رویدت

دکتر عالیه شکربیگی جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به کمبود شادی اجتماعی می گوید: «شادی هر انسان باید از درون فرد و جامعه بجوشد و نمی توان شادی را به صوت دستوری به جامعه و فرد تزریق کرد یا با ایجاد نمادهایی از آن ابزاری برای شادی جامعه ساخت.»
وی جامعه را یک موجود زنده می داند که خود در به وجود آوردن و خلق شادی ها و غم هایش موثر است و ادامه می دهد: «نبود شادی در جامعه دلایل زیادی دارد که بخشی از آن به نحوه تعامل کارکردهای ساختار و عاملیت باز می گردد. به این معنا که عاملان و کنشگران یا همان افراد جامعه تعامل درستی با ساختارهای جامعه ندارند و از آنجا که شادی معلول تعامل ساختار و عاملیت است در نبود این تعامل شادی نیز پا نمی گیرد.»
این جامعه شناس خشونت در عرصه اجتماعی را نشانه ای از نبود شادی در بین مردم می داند و می افزاید: «عملکرد ساختارها در جامعه دچار اشکال است و مشکلات معیشتی و رفاهی نیز آن را تشدید می کند. مشکلات زیادی که در تعاملات مردم وجود دارد و بی توجهی به تکریم شخصیت انسانی و همچنین نبود آزادی ها خاص برای مردم تا بتوانند شادی را خلق کند به این موضوع دامن زده است.»
شکربیگی با اشاره به این باور عمومی که شادی و خندیدن را سبکسری می داند، خاطرنشان می کند: «جامعه شاد رفاه و آرامش بیشتری دارد اما متاسفانه ایرانیان به دلیل مشکلاتی که در زندگی روزمره دارند و مشکلات ساختاری که هر روز به آنها تحمیل می شود هر روز بیشتر از شادی فاصله می گیرند و مسوولان فرهنگی، رسانه ای و صاحبان ابزارهای قدرت در جامعه نیز در ایجاد محیط شادی افزا برای مردم کوتاهی کرده اند.»
وی با بیان اینکه حتی مولودی های ما در نهایت به گریه ختم می شود، می افزاید: «مردم برای ایجاد شادی با مقاومت ساختار مواجه می شوند که فقدان شادی را خواسته و یا ناخواسته جزئی از فرهنگ جامعه کرده است. این در حالی است که مذهب ما نیز خواهان شادی است و همه آیین های آن شادی افزاست.»
این عضو هیئت علمی با بیان اینکه نمی توان تعریف دقیقی از شادی ارائه داد، اظهار می کند: «شادی یک مفهوم نسبی است و برای هر کسی متفاوت با افراد دیگر تعریف می شود. اما زمانی که در یک نظام اجتماعی ورودی ها و خروجی های انرژی در تعادل با یکدیگر باشند جامعه در یک حد متعادل از شادی و سایر رفتارهای اجتماعی قرار می گیرد.»
به گفته این جامعه شناس، در چنین نظام اجتماعی تعاملات مردم و کنش های آنها با ساختارها تاثیرگذار است و در حدی از تعادل قرار دارد که باعث شادی فردی و در نتیجه شادی اجتماعی می شود. زیرا شادی اجتماعی را نمی توان با نمادسازی ایجاد کرد و باید درونی باشد و از درون جامعه بجوشد.
وی با بیان اینکه ساختارهای لجوج جامعه اجازه شادی به مردم نمی دهند، می گوید: «کانال های تلویزیونی با مخاطبان میلیونی چقدر در شادی جامعه می کوشند؟ در حالی که یکی از ابزارهای فرهنگ سازی رسانه ها هستند که می توانند رفتارهای مطلوب و یا نامطلوب را معنی کنند اما رسانه ملی در کشور ما در وزن دادن به غم و غصه می کوشد و این روند سال هاست که ادامه دارد.»

برگزاری جشن های گروهی و اجتماعی باعث افزایش کیفیت زندگی

شاد زیستن یکی از مولفه های دیر زیستن است. دکتر حسین ابراهیمی مقدم روانشناس در این زمینه می گوید: «شادی نه تنها بر افزایش کیفیت زندگی موثر است بلکه نقشی مهم در افزایش کمیت زندگی و طول عمر افراد دارد و باعث افزایش بازده و بهروری افراد در جامعه می شود. به همین دلیل است که در بسیاری از جوامع علاوه بیر جشن های ملی و مذهبی هر شهر و حتی هر محله جشن ها و برنامه های شاد منحصر به خود دارد.»
وی برگزاری جشن های گروهی و اجتماعی را باعث افزایش شوق و ذوق افراد و کیفیت زندگی جامعه از یک سود و افزایش تولید و امید به زندگی افراد از سوی دیگر می داند و می افزاید: «زمانی که یک فرد به لحاظ جسمی و روانی احساس شادی می کند رفتارهای نیکو و بهتری از خود نشان می دهد.
یک فرد شاد بیشتر به دیگران کمک می کند و بهره وری بالاتری دارد. در حالی که زمانی که فرد اصلاحا دل و دماغ ندارد در کارکردهای عادی و روزمره خود نیز دچار مشکل می شود.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در جامعه ما آنطور که باید و شاید به اهمیت شادی پرداخته نشده است، خاطرنشان می کند: «افراد معمولا به رفتارهایی گرایش دارند که برای آن تقویتی از محیط و اطرافیان دریافت کرده اند.
زمانی که شما شادید و حال خوبی دارید کمتر از سوی اطرافیان مورد توجه قرار می گیرد و کسی دلیل این را از شما جویا نمی شود. اما چنانچه ناراحتی و شکلی داشته باشدی با همدردی و پیگیری دوستان و اطرافیان مواجه می شوید و این همان تقویتی است که در برابر غم و ناراحتی دریافت می کنید.»
وی دیدگاه فرهنگی را نیز در زمینه فقدان شادی در جامعه موثر بر می شمارد و ادامه می دهد: «در فرهنگ ایرانی مراسم عزاداری به صورت تمام و کمال و در بسیاری موارد افراط گرایانه برگزار می شود و این دیدگاه وجود دارد که اگر موردی از مراسم عزاداری حذف شود بستگان متوفی ناراحت نیستند و از نظر جامعه ناپسند است. این در حالی است که ما سالگرد بسیاری از روزهای شاد زندگی مان مانند تولد و یا ازدواج را فراموش می کنیم و یا توجه چندانی به آن نداریم.»
ابراهیمی مقدم با بیان اینکه نیمکره سمت راست مغز در بین ایرانیان فعالتر است و همین موضوع باعث بروز رفتارهای احساسی بیشتر در بین مردم شده است، اضافه می کند: «نقش رسانه ها نیز نباید در این میان نادیده گرفت. به طور مثال زمانی که مراسمی در تلویزیون به مناسبت یکی از اعیاد مذهبی برگزار می شود ریتم و آهنگ های خوانده شده فرق چندانی با آنچه در عزاداری ها خوانده می شود ندارد و افراد حاضر صرفا به جای سینه زدن و زنجیر زدن دست می زنند. این در حالی است که دین ما دین شادی است اما برخی افراد تصور می کنند حفظ ارزش ها به معنای ترویج غم و عزاداری است.»
وی به تاثیر چشم و همچشمی ها بر رفتارهای اجتماعی افراد اشاره می کند و معتقد است: «برپا کردن یک مراسم شاد مثل یک تئاتر کمدی یا نمایش موزیکال هزینه چندانی ندارد. این در حالی است که اگر پای صحبت هر کدام از دست انمدرکاران این گونه نمایش ها بنشینید از عدم حمایت مسوولان و مردم صحبت می کنند.
اما متاسفانه بسیاری از رفتارهای ما تحت تاثیر چشم و هم چشمی است و حاضر نیستیم هزینه ای برای خندیدن کنیم که روح و روان ما را تلطیف می کند.»
این روانشناس با بیان اینکه تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از ایرانیان در سفر به کشورهای خارجی بیشترین هزینه را برای استفاده از امکانات تفریحی و شادی افزای این کشورها کردند، می گوید: «کشورهای زیادی هستند که بدون پشتوانه فرهنگی و تاریخی و تنها به دلیل امکانت تفریحی و شادی که دارند درآمد هنگفتی از پذیرش توریست کسب می کنند. در کشور ما نیز این امکان وجود دارد که با در نظر گرفتن اصول اسلامی امکاناتی از این دست در اختیار مردم قرار گیرد تا شادی در جامعه نهادینه شود.»

جامعه ما به شادی های گروهی نیاز دارد

دکتر کریم حیدری عضو انجمن مددکاری، شادی را یکی از نیازها و حق هر انسان توصیف می کند و می گوید: «وقتی بپذیریم شادی حق ماست پس حق همه است و این همه طیفی از کودک خردسال تا سالمندان را در بر می گیرد. اما مشکل فعلی ما این است که برای شادی و نشاط برنامه نداریم.»
حیدری دستکاری در حوزه های شادی و نشاط جامعه را یکی از دلایل کم شدن شادی در جامعه ذکر می کند و می افزاید: «تا زمانی که پدران و اجداد ما به صورت خودجوش و بدون دخالت دولتی جشنی مانند چهارشنبه سوری برگزار می کردند هیچ مشکلی نداشت. اما زمانی که آن را دستکاری کردیم تبدیل به یک وضعیت وحشتناک و مخاطره آمیز برای همه خانواده ها شد.»
وی با بیان اینکه ظرفیت های زیادی برای شادی در فرهنگ ملی، مذهبی و قومیتی ایرانیان وجود دارد، می گوید: «اقوام مختلف ایرانی فرصت های زیادی برای شادی در فرهنگ خود دارند اما ما تنها ممیزی کردیم و نبایدها را گفتیم. در خانه که پدر و مادر نقاب زده اند و کودک شادی را نمی آموزد. در محله ها و شهرها هم که مدیریت اجتماعی به گونه ای بوده که غمگینی را ترویج کرده است. در چنین شرایطی چگونه می توان شاد بودن وشاد زندگی کردن را به کودکان آموزش داد.»
وی به برگزاری پر شکوه مراسم عزاداری در ماه محرم اشاره می کند و می افزاید: «برای ماه محرم از یک ماه قبل ستاد تشکیل می دهیم اما از کنار عید مبعث که یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان است بی توجه می گذریم و حتی برخی از ما متوجه گذشتن این عید نمی شویم. ولادت امام رضا را که تعطیل بود روز کاری اعلام کردیم و در عوض شهادت ایشان را تعطیل کردیم. همه اینها نشان دهنده مدیریت اجتماعی است که غم را ترویج می دهد.»
حیدری با بیان اینکه نشاط تنها محدود به خندیدن نمی شود، ادامه می دهد: «در مکانی مانند مکه شاید بیشتر زمان را در حال گریستن باشیم اما نشاط درونی را که از حضور در این مکان مقدس به ما دست می دهد به هیچ وجه نمی توان نادیده گرفت. در شب های احیا و سایر مناسبت های اینچنین مذهبی نیز بارها این تجربه را داشتیم.»
وی شادی و نشاط را دو مقوله مجزا ذکر و اظهار می کند: «نشاط به معنای پویایی است. در یک اداره هم اگر یک فرد لایق به سمت مدیریتی برسد همه افراد اداره خوشحال می شوند و یا برخورد درست و قاطع با مفاسد اقتصادی عاملی موثر در ایجاد نشاط در جامعه است. اما آنچه را ما هر روز شاهد هستیم از آلودگی هوا و آلودگی صوتی گرفته تا افزایش خشونت و خودکشی و اعتیاد و سایر آسیب های اجتماعی نشان دهنده رتبه پایین ایران در بین کشورهای با نشاط دنیا و کمبود نشاط اجتماعی در جامعه ماست.»
این کارشناس آسیب های اجتماعی با بیان اینکه سفره ها در خانواده های ایرانی با حضور تلویزیون سه ضلعی شده و با ورود واتس آپ و تلگرام و سایر شبکه های اجتماعی افراد از هم دور شده اند، می گوید: «در شهرهای ما کمتر نمادهایی از شادی دیده می شود. پوشش بیشتر مردم شهر تیره و سیاه است. اگر کسی با لباس سفید به مسجد برود مردم چگونه به او نگاه می کنند؟ جامعه ما به شادی های گروهی نیاز دارد. بسیاری از مناسبت ها می توانند بهانه ای برای شادی های گروهی و بیرون کردن خستگی مردم باشند. اما متاسفانه در برخی استان ها حتی برای برگزاری یک مراسم آیینی هم مجوز صادر نمی شود.»
وی با تاکید بر اینکه وقتی راه بر شادی های مشروع جامعه بسته شود افراد به فرافکنی و دور شدن از واقعیت روی می آورند، اضافه می کند: «افراد خانواده و جامعه ما دیگر کمتر با یکدیگر حرف می زنند و برای شاد بودن برنامه ریزی ندارند. در حالی که می توان با کنار گذاشتن تجملات در خانواده ها و فکر نکردن به مشکلاتی که همه افراد به نوعی با آن درگیرند بار دیگر از حضور در کنار یکدیگر لذت بود و نشاط کسب کرد.»
حیدری به خانواده ها توصیه می کند که برای شادی برنامه ریزی داشته باشند و تاکید می کند: «هر عضو خانواده خود می تواند عاملی برای افزایش نشاط و انگیزه در بین سایر اعضای خانواده باشد. باید با هم بودن را تجربه کنیم و این خانوده ها هستند که می توانند با باور کردن اینکه شادی حق همه ماست، کاری کنند که نشاط و شادابی به همه اعضای خانواده منتقل شود.»