سودابه جعفری – مدیر مسؤول
در چند دهه اخیر، مشارکت سیاسی زنان در ایران همواره یکی از مهمترین موضوعات مطرح در حوزه حقوق زنان و فرآیند دموکراسی بوده است.
طی این مدت با وجود پیشرفت های قابل توجه در زمینه حقوق شهروندی زنان و افزایش سطح آموزش و فعالیت اجتماعی آنها، همچنان موانع متعددی بر سر راه حضور گسترده زنان در عرصه سیاست وجود دارد و ریشه این موانع را باید در تاریخ و فرهنگ سیاسی ایران جست و جو کرد.
در طول قرن های متمادی، حکومت های ایران به شکل های مختلف، از مشارکت سیاسی زنان استقبال نکرده و آنها را از این عرصه حیاتی اجتماعی محروم نگه داشتند.
در دوره معاصر نیز، علی رغم گسترش آموزش و افزایش حضور زنان در بخش های مختلف همچنان موانع قانونی، اجتماعی و فرهنگی مانع از مشارکت آنها در فرآیند تصمیم گیری های سیاسی شده است.
این در حالی است که مشارکت سیاسی زنان، نه تنها یک حق بنیادین شهروندی محسوب می شود، بلکه می تواند به تحقق عدالت اجتماعی، توسعه پایدار و تقویت دموکراسی در جامعه نیز کمک شایانی کند.
در این حوزه مشارکت زنان در انتخابات ریاست جمهوری ایران یکی از حوزه های مهم و چالش برانگیز در زمینه حضور سیاسی زنان است اما با وجود تغییرات مثبت در قوانین و مقررات مربوط به شرایط داوطلبی زنان برای ریاست جمهوری، همچنان موانع متعددی بر سر راه کاندیداتوری زنان وجود دارد.
از جمله این موانع می توان به محدودیت های قانونی در تفسیر شرایط عمومی داوطلبان ریاست جمهوری اشاره کرد. برخی تفسیرهای محدودکننده از این شروط مانند «رجل سیاسی»، «مدیریت کلان کشوری» و «تجربه مدیریتی» همواره زنان را از کاندیداتوری محروم کرده است.
این در حالی است که زنان ایرانی در طول چند دهه اخیر به لحاظ تحصیلات، تجربه و شایستگی های مدیریتی پیشرفت های چشمگیری داشته اند.
همچنین موانع اجتماعی و فرهنگی مرتبط با نگرش های جنسیتی حاکم در برخی لایه های جامعه، اعتماد به نفس و قدرت اقناع سیاسی زنان را تحت تأثیر قرار داده و امکان کاندیداتوری آنان را محدود کرده است. چالش های مربوط به تأمین هزینه های کمپین انتخاباتی نیز گاه مانع ورود جدی زنان به رقابت های ریاست جمهوری شده است.

تقویت جایگاه زنان در نظام سیاسی ایران
افزایش مشارکت زنان در انتخابات ریاست جمهوری می تواند به تقویت جایگاه زنان در نظام سیاسی ایران کمک کند و زمینه را برای حضور آنان در سایر عرصه های تصمیم گیری فراهم سازد.
این امر نیازمند اصلاحات قانونی، تغییر نگرش های اجتماعی و ایجاد زیرساخت های حمایتی است تا زنان بتوانند بدون موانع و محدودیت های جنسیتی، در رقابت های انتخاباتی و فرآیند تصمیم گیری های کلان سیاسی حضور یابند.
برای افزایش حضور و مشارکت زنان در عرصه های سیاسی ایران در آینده، چندین تحول و تغییر مهم می تواند نقش ایفا کند:

۱٫ اصلاحات قانونی و سیاسی:
– تغییر و اصلاح قوانین و مقررات محدودکننده حضور زنان در سمت های سیاسی و تصمیم گیری
– حذف شروط جنسیتی برای داوطلبی در انتخابات ریاست جمهوری و سایر مناصب عالی
– تصویب قوانین تشویقی و سهمیه بندی برای افزایش مشارکت زنان در ارکان قدرت

۲٫ توسعه آموزش و آگاهی سیاسی زنان:
– گسترش برنامه های آموزشی و توانمندسازی زنان در زمینه مهارت ها و دانش سیاسی
– ایجاد بسترهای الزم برای مشارکت سیاسی زنان در سطوح محلی و ملی
– تقویت فضای عمومی مساعد برای حضور فعال زنان در عرصه سیاست

۳٫ حمایت های اقتصادی و اجتماعی:
– ایجاد زیرساخت های حمایتی مالی و اقتصادی برای زنان فعال در عرصه سیاست
– توسعه شبکه های اجتماعی و تشکل های زنان با رویکرد سیاسی
– ایجاد تغییر در نگرش های جنسیتی و رفع موانع فرهنگی مشارکت سیاسی زنان

۴٫ تغییرات ساختاری در نظام سیاسی:
– افزایش سهم زنان در ساختار تصمیم گیری های کلان، بویژه در نهادهای قدرت
– تقویت نقش زنان در پست های مدیریتی و تصمیم گیرنده در دستگاه های اجرایی و قانونگذاری
– ایجاد نهادهای سیاسی متمرکز بر مطالبات و منافع زنان
با اجرای چنین تحولات و اصلاحاتی در سطوح مختلف، می توان امید داشت که در آینده شاهد افزایش چشمگیر حضور و نقش آفرینی زنان در عرصه های سیاسی ایران و ریاست جمهوری باشیم.

سطح مشارکت سیاسی زنان در کشورها
کشورها در سطوح مختلفی در زمینه توانمندسازی و مشارکت سیاسی زنان قرار دارند.
این تفاوت ها ناشی از مجموعه ای از عوامل مختلف است که می توانند بر این روند تأثیرگذار باشند مانند فرهنگ و ارزش های اجتماعی که نقش کلیدی در توانمندسازی زنان در عرصه سیاسی دارد و یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر میزان مشارکت سیاسی زنان در کشورهای مختلف است. کشورهایی که فرهنگ و ارزش های برابری جنسیتی را ترویج می کنند، معمولاً در افزایش حضور زنان در عرصه های سیاسی پیشرفت بیشتری دارند.
در این کشورها، نگرش های سنتی و پدرسالارانه نسبت به نقش و توانایی های زنان کمتر رایج است. بجای آن، ارزش هایی مانند برابری، عدالت و فرصت های برابر برای زنان و مردان در جامعه وجود دارد. این امر به ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت سیاسی زنان و کاهش موانع فرهنگی کمک می کند.
علاوه بر این، در چنین فرهنگ هایی، زنان انگیزه بیشتری برای حضور در عرصه های سیاسی خواهند داشت.
آنها احساس می کنند که می توانند به طور برابر با مردان در تصمیم گیری ها و فرایندهای سیاسی مشارکت کنند و نقش مؤثری ایفا نمایند. این امر به افزایش اعتماد به نفس و خودباوری زنان در زمینه مشارکت سیاسی کمک می کند.
همچنین، در فرهنگ های برابری طلب، مشارکت سیاسی زنان مورد حمایت و تشویق قرار می گیرد. جامعه و نهادهای اجتماعی به طور فعال زمینه های مناسب را برای حضور زنان در عرصه های سیاسی فراهم می کنند. این امر به نوبه خود باعث افزایش انگیزه و تمایل زنان برای ورود به عرصه سیاست می شود.
در مقابل، در فرهنگ هایی که نگرش های سنتی و تبعیض آمیز نسبت به نقش و جایگاه زنان غالب است، مشارکت سیاسی زنان با موانع بیشتری مواجه است. در چنین شرایطی، زنان احساس می کنند که فرصت ها و امکانات برابری در اختیار آنان قرار ندارد و امکان ورود به عرصه سیاست برای آنها محدودتر است.
در مجموع، فرهنگ و ارزش های اجتماعی نقش کلیدی در توانمندسازی زنان در عرصه سیاسی ایفا می کند وکشورهایی که موفق به ایجاد فرهنگ برابری و حمایت از مشارکت سیاسی زنان شده اند، در این زمینه پیشرفت بیشتری داشته اند. این امر به نوبه خود به افزایش انگیزه و تمایل زنان برای ورود به عرصه های سیاسی کمک کرده است.
قوانین و سیاست های حمایتی نیز نقش مؤثری ایفا می کنند. وجود قوانین و سیاست های هدفمند برای حمایت از حقوق زنان، مانند اعمال سهمیه و تبلیغات مثبت، می تواند به افزایش مشارکت سیاسی زنان منجر شود. این امر به زنان این امکان را می دهد تا از فرصت های برابر برخوردار شوند و وارد عرصه های سیاسی شوند.
آموزش و توانمندسازی زنان نیز از جمله عوامل کلیدی محسوب می شود. ارائه فرصت های آموزشی و توانمندسازی مناسب در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می تواند به ارتقای توانایی ها و مهارت های زنان در عرصه سیاست کمک کند. این امر علاوه بر افزایش انگیزه زنان برای مشارکت سیاسی، به آنها این امکان را می دهد تا وارد عرصه های سیاسی شده و به طور مؤثر در آن فعالیت کنند.
حمایت نهادهای مدنی نیز نقش مؤثری ایفا می کند. وجود سازمان های مردم نهاد، جنبش های اجتماعی و گروه های حامی حقوق زنان می تواند به افزایش آگاهی عمومی و ایجاد فضای مناسب برای مشارکت سیاسی زنان کمک کند. این امر به نوبه خود می تواند انگیزه زنان را برای ورود به عرصه های سیاسی افزایش دهد.
در نهایت، نقش رهبران و سیاستمداران نیز قابل توجه است. تعهد و اراده سیاسی رهبران برای برابری جنسیتی و ارتقای جایگاه زنان می تواند تأثیر بسزایی در پیشرفت این موضوع داشته باشد. این امر به ایجاد فرصت ها و زمینه های مناسب برای حضور زنان در عرصه سیاسی کمک می کند و انگیزه آنها را برای مشارکت افزایش می دهد.
در مجموع، ترکیبی از عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که می تواند باعث پیشرفت کشورها در مسیر توانمندسازی و افزایش مشارکت سیاسی زنان شود. این عوامل نه تنها به ایجاد زمینه های مناسب برای حضور زنان کمک می کنند، بلکه انگیزه آنها را برای ورود به عرصه های سیاسی نیز افزایش می دهند.