ابتدای ماجرای جمع‌آوری سگ‌های ولگرد در سطح کشور به حدود ۱۰ سال قبل برمی‌گردد؛ زمانی که انتقادهای مردمی از رها بودن سگ‌ها در کوچه و خیابان شهرهای بزرگ، مشکل آفرین شده و اولین تلاش‌ها در وزارت کشور برای ساماندهی سگ‌های ولگرد یا بی‌پناه، آغاز شد.
در نیشابور، اولین اقدامات برای ساماندهی سگ‌های پرسه‌زن یا بلاصاحب، در ۱۳۹۷ و به دنبال در دستور کار قرار گرفتن دستور العمل وزارت کشور که در سال ۸۷ به شهرداری‌ها ابلاغ شده بود آغاز شد و چون دستور العمل تأکید داشت که کار ساماندهی با کمک سمن‌ها و تشکل‌های مردمی انجام شود، مشکل نبود سمن حیوانات در نیشابور به میان آمد و احتمالا همان موقع‌ها بود که چند نفر از حامیان حقوق حیوانات، به فکر تأسیس یک سمن افتادند و ظاهرا کوتاه‌ترین مسیر برای اینکه بتوانند وارد پروسه‌ی ساماندهی شوند، گرفتن نمایندگی از یک مؤسسه‌ی مردم‌نهاد حامی حیوانات بود که احیانا در جایی دیگر از کشور فعال باشد.
آغاز فعالیت سمن حمایت از حیوانات
بدین ترتیب، مؤسسه حمایت از حیوانات بی‌پناه که در شهرستان کرج در سال ۹۵ مجوز گرفته بود، احتمالا از طریق گفتگوهای دوستانه و غیر رسمی، مجوز نمایندگی به یک سمن در نیشابور داد و آن موقع، به خاطر نبود چنین سمن‌هایی، کسی متعرض این موضوع نشد و از طرفی، همه مایل بودند مسئله‌ی سگ‌های بی‌صاحب، هر چه زودتر به یک راه حل منطقی برسد، ظاهرا مسؤولان کارگروهی که برای اجرای دستور العمل وزارت کشور تشکیل شده بود، خیلی پا‌پی مجوز این سمن نشد و جمعی از حامیان حقوق حیوانات که شامل دست کم دو خانم فعال در زمینه‌ی حقوق حیوانات تحت نام همین مؤسسه، به عنوان همکار یا مشارکت‌کننده یا حمایت‌کننده یا ناظر طرح پذیرفته شدند و پس از تعیین پیمانکار برای جمع‌آوری، زنده‌گیری و آوردن سگ‌ها به محیطی تحت کنترل، کار نظارت بر پیمانکار و برخی اقدامات درمانی و مراقبت از سگ‌ها به این مؤسسه واگذار گردید.
،،شهردار نیشابور در پاسخ به محتویات این کلیپ با انتشار فیلمی ضمن ارائه توضیحات کاملی از شرح وظایف خود و کارگروه مربوطه در این زمینه گفت که حتی یک ریال برای اجرای این طرح از مردم دریافت نشده و همه‌ی هزینه‌ها توسط شهرداری پرداخت شده است. اما مسؤول یک مؤسسه مردم‌نهاد، با رد ادعای شهرداری گفت که در طی نزدیک به دو تا سه سال که همکار طرح بوده، مبالغ بسیار زیادی در این طرح از سوی این سمن، هزینه شده است.
از عملکرد مالی و ارتباطات اقتصادی بین شهرداری و این سمن یا جزئیات موضوع، اطلاعاتی نداریم و اگر چه از مسؤول یکی از این سمن‌ها درخواست ارائه‌ی جزئیات درآمد و هزینه کردیم، اما اطلاعاتی ارائه نشد و نتیجه گرفتیم که این مؤسسه، چندان فعالیت شفافی نداشته، اما این تردید، با اظهارات این مسؤول که جزئیات مالی عملکردش را در اختیار شهرداری گذاشته، برطرف شد.
همه داستان از کلیپ سگ‌کشی شروع شد
به هر حال، ماجرای یکی دو ماه اخیر در مورد مرگ دسته‌جمعی در پناهگاه سگ‌های بی‌صاحب، با یک کلیپ که در فضای مجازی بارگذاری شد و تهیه‌کننده و انتشاردهنده‌ی آن، تا لحظه‌ی تنظیم این گزارش، هنوز مشخص نشده، در هفته‌ی گذشته، رنگ و بوی جدی گرفت و چون در آن کلیپ، موضوع سک‌کشی دسته‌جمعی به شهرداری نسبت داده شد، شهردار نیشابور در اولین گفتگوی عمومی در این زمینه که با یک دوربین انجام داد و در پاسخ به محتویات این کلیپ، ضمن ارائه‌ی توضیحات کاملی از شرح وظایف خود و کارگروه مربوطه در این زمینه گفت که حتی یک ریال برای اجرای این طرح از مردم دریافت نشده و همه‌ی هزینه‌ها توسط شهرداری پرداخت شده است.
اما مسؤول یک مؤسسه‌ی مردم‌نهاد، با رد ادعای شهرداری گفت که در طی نزدیک به دو تا سه سال که همکار طرح بوده، مبالغ بسیار زیادی در این طرح از سوی این سمن، هزینه شده است.
به جهت اینکه موضوع نگهداری یا حمایت از سگ‌های بلاصاحب یا تغذیه و مراقبت از سگ‌های آسیب‌دیده، ممکن است در نزد مسؤولان شهرستان و نیز گروه‌هایی از مردم، خوشایند جلوه نکند و احیانا مشکلاتی برای کمک‌کنندگان ایجاد گردد، این مسؤول حاضر به افشای نام خود و گروهش نشد و همه‌ی اطلاعاتی که از این منبع دریافت کرده‌ایم بدون نام منتشر می‌شود.
۳۰ هزار دنبال‌کننده، دردسرساز شد
به هر حال در ادامه‌ی فرایند ساماندهی سگ‌های بلاصاحب، کارگروهی در شهرستان تشکیل شد که تعدادی از مسؤولان دستگاه‌های مرتبط عضو آن بودند و کار خود را بر اساس دستورالعمل موجود آغاز کرد. سمن انجمن حامیان حیوانات بی‌پناه، که همکار طرح بود، یک صفحه در اینستاگرام ایجاد کرد و طرفداران حیوانات، با سرعت، به این پیج پیوستند و طبعا میزان کمک‌ها و همراهی‌ها با این سمن، افزایش یافت به گونه‌ای که در طی نزدیک به دو سال، بیش از سی‌هزار دنبال‌کننده، و هزاران بازدیدکننده دارد و حسب اطلاعات غیر موثق، درآمد این سمن از محل کمک‌های مردمی به دو میلیارد تومان در سال هم رسیده است اما همان‌طور که گفته شد، اطلاعات صحیح کمک‌های مردمی به این گروه به خاتون شرق ارائه نشد.
مسؤول این گروه علت اختفای موضوع را حساسیت جامعه نسبت به کمک به برنامه‌ی ساماندهی سگ‌های بی‌صاحب عنوان کرد و در پاسخ به سؤال میزان درآمد و هزینه‌ی این گروه مردم‌نهاد گفت این موضوع به بخش خصوصی مربوط می‌شود و لزومی به گفتن آن احساس نمی‌شود.
ماهی ۲۰۰ میلیون تومان هزینه!
البته نه کسی مدعی سوء استفاده‌ی این مؤسسه در برنامه‌ی ساماندهی شده و نه شواهدی در این زمینه وجود دارد چون بر اساس اطلاعات موجود از یک مرکز نگهداری و درمان سگ‌های بی‌پناه که به صورت انفرادی اداره می‌شود، نگهداری، تغذیه، بهداشت و مراقبت درمانی از یک قلاده سگ، دست‌کم ۳۵ هزار تومان در روز هزینه دارد که با در نظر گرفتن آمار تعداد سگ‌های پناهگاه شهرداری که در سه سال گذشته گاها به هزار قلاده هم می‌رسیده، سرجمع هزینه‌ها به حدود ۳۵ میلیون‌تومان در روز می‌رسد و اگر حداقل ظرفیت این پناهگاه را ۲۰۰ یا ۱۵۰ قلاده در نظر بگیریم که در کمترین تعداد در این سطح بوده، به صورت میانگین باید برای یک ماه باید چیزی حدود ۲۰۰ میلیون و در یک سال نزدیک به ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان در آنجا هزینه شده باشد.
هر چند شهرداری نیشابور، در آخرین آگهی مناقصه برای جمع‌آوری و زنده‌گیری سگ‌های بلاصاحب، به ازای هر قلاده ۸۰ هزار تومان پیشنهاد کرده، اما اگر کسی دستور العمل ساماندهی را مطالعه کرده باشد و جزئیات کار را بداند بسیار بعید است که حتی برای ۵ یا ده برابر این مبلغ هم چنین کار سختی را بپذیرد.
دستور العملی که قابلیت اجرایی ندارد
دستور العمل ساماندهی سگ‌های بلاصاحب، به خاطر برخی ابهامات اجرایی، دوباره در ۱۴۰۱ به‌روز شده ولی به گفته‌ی رئیس محیط زیست نیشابور، هنوز هم ابهاماتی دارد و به لحاظ عملیاتی و اجرایی، فقط ۷۰ درصد آن قابلیت اجرا دارد.
سه یا چهار عضو کارگروه ساماندهی سگ‌های بلاصاحب از جمله، شهرداری، دامپزشکی و دانشگاه علوم پزشکی که طرف گفتگو قرار گرفتند، در مورد جزئیات مشکلی که در یکی دو ماه اخیر ایجاد شده و تحت عنوان سک‌کشی دسته‌جمعی مطرح گردیده، اظهار نظری نکردند.
اما برای خاتون شرق مشخص شده که حراست شهرداری، در ۱۵ مهرماه امسال، از ورود اعضای سمنی که همکار طرح بوده به پناهگاه، جلوگیری کرده و از آن تاریخ به بعد، هیچ‌کس به جز کارکنان پناهگاه و احیانا مدیران شهرداری یا مسؤولان کارگروه ساماندهی، اجازه‌ی ورود به پناهگاه را نیافته است.
،،نسلی که از آنها به عنوان دهه‌هشتادی‌ها یاد می‌شود به خاطر تبلیغات بسیار گسترده‌ی فرهنگ غربی در فضای مجازی، چنان به سگ‌ها و حیوانات خانگی علاقه‌مند شده‌اند که در پیوستن به پویش‌های غذا رسانی به سگ‌ها یا نگهداری و حمایت از آنها، سر از پا نمی‌شناسند و بیشتر موضوع را از جنبه‌ی احساسی و عاطفی نگاه می‌کنند. در حالی که غذا دادن به سگ‌ها باعث به هم خوردن نظم محیط طبیعی شده و همچنین رها کردن سگ‌ها در فضای عمومی یا آسیب‌زدن سگ به افراد، نه تنها در ایران بلکه در بسیاری کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، امریکا، هلند و نروژ، مجازات‌های بازدارنده دارد که شامل زندان و جریمه‌های سنگین می‌شود.
خاتون شرق در پی مطرح شدن موضوع سک‌کشی دسته‌جمعی در فضای مجازی، برای روشن‌شدن ماجرا دست‌کم در چهار نوبت از سه مقام در شهرداری تقاضای بازدید از پناهگاه را داشت که مورد موافقت قرار نگرفت و در نهایت، بازدید ما از پناهگاه و اطلاع از جزئیات موضوع، میسر نگردید.
اما کسانی که آن کلیپ را بارگذاری کرده بودند گفته بودند که خودشان در روزهای اخیر از دیوارهای پناهگاه بالا رفته و داخل را دیده‌اند و متوجه شده‌اند که از تعداد صدها سگ موجود در پناهگاه، تنها نزدیک به ۵۰ قلاده در پناهگاه هستند و بر اساس مشاهدات خود حدس‌هایی زده بودند که یک برنامه‌ی انهدام دسته‌جمعی سگ‌ها توسط مسؤولان پناهگاه صورت گرفته است.
دستور خطرناکی که مصدر آن معلوم نیست
اما واقعا قضیه از چه قرار بود. مسؤول نمایندگی انجمن حمایت از حیوانات بی‌پناه به خاتون شرق گفت که از ۱۵ مهر ورود وی و همکارانش به پناهگاه را ممنوع کرده‌اند و او بدرستی نمی‌داند که این دستور از سوی چه مقامی صادر شده است اما دبیر کارگروه ساماندهی سگ‌های بلاصاحب گفت که چنین تصمیمی نه از سوی مراجع قانونی به کارگروه ابلاغ شده و نه خود کارگروه چنین مصوبه‌ای داشته است.
بر اساس اطلاعاتی که به خاتون شرق رسیده، تا زمانی که این سمن در پناهگاه فعالیت داشته و با کارگروه ساماندهی همکاری می‌کرده، تعداد مرگ طبیعی در سگ‌ها حداکثر ۱۰ قلاده در روز بوده ولی با قطع همکاری سمن که یک تصمیم خطرناک بوده، تعداد مرگ طبیعی در سگ‌ها افزایش بی‌سابقه‌ای یافته و احتمال اینکه سگ‌های پناهگاه در طی یک ماه گذشته به مرگ طبیعی و مرگ آرام معدوم شده باشند بسیار زیاد است.
در شرایط نرمال، تعدادی از سگ‌های جمع‌آوری شده که معلولیت، بیماری غیر قابل درمان یا وضعیت خطرناکی داشته‌اند به صورت روزانه یا هفتگی، به روش مرگ آرام، معدوم می‌شده‌اند و چون هیچ مسؤولی در شهرداری یا کارگروه، اطلاعات آماری به خاتون شرق نداده، نمی‌دانیم که چه تعداد از سگ‌های موجود در پناهگاه که بنا بر برخی روایات، پیش از این ماجرا حدود ۴۵۰ قلاده بوده و برخی اطلاعات غیر موثق، تعداد آنها را تا ۸۰۰ قلاده می‌رساند، به صورت مرگ آرام معدوم شده و چه تعداد به مرگ طبیعی، جان باخته‌اند. اما قدر مسلم، شهرداری نیشابور با استناد به دستور العمل و طبق یکی از بندهای آن، و با مصوبه‌ی کارگروه، اقدام به کنترل جمعیت پناهگاه نموده است.
شکایت از شهرداری توسط اهالی محل
از آنجا که این پناهگاه، در محلی قرار گرفته که به مناطق مسکونی برخی روستاها نزدیک است، جمعی از اهالی این روستاها به دادستانی رفته و علیه شهرداری اقامه‌ی دعوا کرده‌اند. موضوع دعوای این افراد، صدمات و خسارت‌های بهداشتی، مالی و جانی بوده که احیانا در اثر بیماری‌های ناشی از سگ‌های داخل پناهگاه به این افراد وارد شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیشابور به خاتون شرق گفت که در حال حاضر پرونده‌ای علیه شهرداری در دادگستری تشکیل شده و از محیط زیست و بهداشت شهرستان در مورد وضعیت پناهگاه استعلام شده است.
به گفته‌ی محمد مهدی نوربخش، استانداردهای محیطی و بهداشتی این محل مورد تأیید محیط زیست و دانشگاه علوم پزشکی نیست و این موارد در پاسخ به استعلام دادگاه، اعلام شده است.
نوربخش گفت که این پناهگاه باید در کوتاه‌ترین زمان، به جای دیگری انتقال یابد و شرایط استاندارد در آن رعایت شود.
وی در عین حال اذعان داشت که در حال حاضر، گزینه‌ای برای انتقال یا تغییر محل این پناهگاه و نیز ایجاد شرایط زیربنایی و بهداشتی استاندارد در شهرداری مطرح نیست چون این کار هزینه‌بر است و جای مناسبی هم برای این کار در شهرستان وجود ندارد مگر اینکه در آینده تدارک دیده شود.
شهردار نیشابور هم در حاشیه‌ی جلسه‌ی شورای اداری به خاتون شرق گفت: همه‌ی مواردی که انجام شده طبق دستور العمل و تصمیم کارگروه ساماندهی بوده و مطابق قوانین انجام شده است.
ابهام در اعتبارات یک طرح پرهزینه
دستور العمل به‌روز شده‌ی وزارت کشور در زمینه ساماندهی سگ‌های بلاصاحب که اوایل ۱۴۰۱ ابلاغ شده، بشدت سخت‌گیرانه است و اگر بخواهد مو به مو اجرا شود، بسیار بعید خواهد بود که موضوع ساماندهی به نتیجه‌ی مطلوب برسد. علاوه بر ابهامات اجرایی که در زمینه‌ی جمع‌آوری، زنده‌گیری، واکسیناسیون، عقیم‌سازی و رها سازی در این دستور العمل وجود دارد، با وجود هزینه‌زایی بسیاری از بندها و مفاد آن، هیچ‌گونه اعتبار مشخصی برای اجرای طرح در نظر گرفته نشده و تصمیم اعتبارات به کارگروه استان و از محل بودجه جاری شهرداری‌ها واگذار شده است.
به هر حال همین ماه گذشته بود که بعد از ۷ سال بلاتکلیفی و عملکرد دلبخواهی مسؤولان هر استان یا شهرستان، بالاخره سازمان محیط زیست کشور اعلام کرد که در این زمینه قانون مصوب مجلس وجود ندارد و این امر، مشکل‌ساز شده است.
،،برای خاتون شرق مشخص شده که حراست شهرداری، در ۱۵ مهرماه امسال، از ورود اعضای سمنی که همکار طرح بوده به پناهگاه، جلوگیری کرده و از آن تاریخ به بعد، هیچ‌کس به جز کارکنان پناهگاه و احیانا مدیران شهرداری یا مسؤولان کارگروه ساماندهی، اجازه‌ی ورود به پناهگاه را نیافته است. خاتون شرق در پی مطرح شدن موضوع سک‌کشی دسته‌جمعی در فضای مجازی، برای روشن‌شدن ماجرا دست‌کم در چهار نوبت از سه مقام در شهرداری تقاضای بازدید از پناهگاه را داشت که مورد موافقت قرار نگرفت و در نهایت، بازدید ما از پناهگاه و اطلاع از جزئیات موضوع میسر نشد.
به گفته‌ی یک مقام سازمان محیط زیست در جلسه‌ای که مهر ماه در وزارت کشور تشکیل شد مصوب شد که برای اجرای درست دستور العمل ساماندهی سگ‌های ولگرد، اعتباری ایجاد یا مصوب شود. بنا بر این می‌توان نتیجه گرفت که اعتبار مشخصی برای این امر در نظر گرفته نشده و شهرداری‌ها از جیب خودشان برای این کار هزینه می‌کنند.
مخالفان هزینه کردن برای ساماندهی سگ‌ها
سمت و سوی مخالفت با طرح ساماندهی در میان شهروندان هم بعد دیگر این ماجرا است. مخالفان طرح قائل به هزینه در این زمینه نیستند و معتقدند همه‌ی سگ‌های بلاصاحب باید به هر شکل ممکن معدوم شوند چون به مردم و محیط زیست آسیب می‌رسانند. در تهران در نیم سال شمسی منتهی به شهریور ۱۴۰۱، حدود ۸۰۰ نفر به پزشکی قانونی مراجعه کرده‌اند که خسارت گاز گرفتگی سگ را دریافت کنند. جالب اینکه ۱۰۰ نفر از این افراد در خراسان رضوی گزیده شده‌اند.
بر اساس آمار وزارت بهداشت در فاصله دو سال ۹ میلیون یورو صرف واردات واکسن هاری به کشور شده و با وجود همه تلاش‌ها ۳۰ نفر هم جان خود را بر اثر این بیماری از دست داده‌اند.
بر اساس یک گزارش مطبوعاتی در ماه گذشته، در طول یک سال در انگلیس، سه هزار سگ به دلیل خطرناک بودن برای مردم، با دستور دستگاه قضایی این کشور، به مرگ آرام سپرده شده‌اند. همچنین مجازات زندان و جریمه برای صاحبان یا مسؤولان سگ‌هایی که نگهداری از آنها را بر عهده گرفته‌اند تعیین شده است.
در به روز رسانی دستور العمل ایرانی ساماندهی سگ‌های بلاصاحب که احتمالا نسخه‌ی بومی شده‌ی دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی است نیز بر مسؤولیت متقاضیان واگذاری سگ‌ها در نگهداری، واکسیناسیون و عقیم‌سازی تأکید شده است.
بخشی از مشکل فرهنگی است
در مورد معضلات فرهنگی این مشکل نیز به نظر می‌رسد تفاوت فرهنگی بین نسلی، عمده‌ترین دلیل بروز مشکلات بزرگی مثل این معضل است. طرفداران محیط زیست که عاشق حیوانات هستند و هر گونه اقدامی علیه مخلوقات حیوانی آفریدگار را محکوم می‌کنند و نیز نسلی که از آنها به عنوان دهه‌هشتادی‌ها یاد می‌شود به خاطر تبلیغات بسیار گسترده‌ی فرهنگ غربی در فضای مجازی، چنان به سگ‌ها و حیوانات خانگی علاقه‌مند شده‌اند که در پیوستن به پویش‌های غذا رسانی به سگ‌ها یا نگهداری و حمایت از آنها، سر از پا نمی‌شناسند و بیشتر موضوع را از جنبه‌ی احساسی و عاطفی نگاه می‌کنند. در حالی که غذا دادن به سگ‌ها باعث به هم خوردن نظم محیط طبیعی شده و همچنین رها کردن سگ‌ها در فضای عمومی یا آسیب‌زدن سگ به افراد، نه تنها در ایران بلکه در بسیاری کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، امریکا، هلند و نروژ، مجازات‌های بازدارنده دارد که شامل زندان و جریمه‌های سنگین می‌شود.
به هر حال تفاوت‌های فرهنگی جوامع و اینکه قوانین مذهبی و شرعی هم بسیاری از فعالیت‌های طرفداران سگ‌های بلاصاحب را برنمی‌تابد، بخشی از مشکل است که موانع جدی در مسیر فعالیت سمن‌های طرفدار حیوانات ایجاد می‌کند.
در قضیه‌ی اخیر، بنا بر برخی احتمالات، سمن‌های رقیب انجمن حمایت از حیوانات بی‌پناه، یا اشخاصی با سائقه‌ی تند مذهبی که این گونه عملکرد غلیظ و افراطی سمن‌ها در حمایت از حیوانات را نمی‌پذیرند، کلیپ مذکور را ساختند تا آشوبی درست کنند و در این غوغا اهداف فکری خود را دنبال نمایند.
به هر روی، داستان سگ‌های بلاصاحب، جنبه‌ها و مسائل زیادی دارد و از جوانب گوناگونی قابل بررسی است که در شماره‌های آینده‌ی خاتون شرق بدان‌ها خواهیم پرداخت، اما به نظر می‌رسد در ماجرای اخیر، اگر شفافیت عملیات کنترل جمعیت حیوانات پناهگاهی وجود می‌داشت و تصمیمات کارگروه ساماندهی به وضوح اطلاع‌رسانی می‌شد و استنادات قانونی هم مطرح می‌گردید، بعید بود که کسی بتواند به دستگاه‌های اجرایی از جمله شهرداری که شاید بیشترین هزینه را داده و بیشترین آسیب را هم متحمل شده، انگی بزند و یا شایعاتی مثل سک‌کشی دسته جمعی علم کند.
،،دستور العمل به‌روز شده‌ی وزارت کشور در زمینه ساماندهی سگ‌های بلاصاحب که اوایل ۱۴۰۱ ابلاغ شده، به شدت سخت‌گیرانه است و اگر بخواهد مو به مو اجرا شود، بسیار بعید خواهد بود که موضوع ساماندهی به نتیجه‌ی مطلوب برسد. علاوه بر ابهامات اجرایی که در زمینه‌ی جمع‌آوری، زنده‌گیری، واکسیناسیون، عقیم‌سازی و رها سازی در این دستور العمل وجود دارد، با وجود هزینه‌زایی بسیاری از بندها و مفاد آن، هیچ‌گونه اعتبار مشخصی برای اجرای طرح در نظر گرفته نشده و تصمیم اعتبارات به کارگروه استان و از محل بودجه جاری شهرداری‌ها واگذار شده است.
