نویسنده:داوود زارع
از جمله عوارض ناخواسته اما جدایی ناپذیر سبک جدید زندگی بشر، ظهور انواع فشارهای عصبی ست. این استرس ها و فشارها با بروز اختلالاتی چون انوع اضطراب ها توانسته ضمن تهدید سلامت روانی افراد، کیفیت زندگی را نیز تحت الشعاع قرار داده و تقلیل بخشد.
اینکه بدانیم چگونه و تا چه اندازه ای می توان عارضه های ناشی از این فشارها را کنترل کرد و کاهش داد، مستلزم این امر است که تا حدودی با سازوکار تأثیر آنها بر بدن آشنا شویم. بخشی از سیستم عصبی محیطی (Peripheral Nervous. System) تشکیل شده از سیستم عصبی “خودمختار” یا “خودکار” که این سیستم نیز خود مشتمل بر دو دستگاه عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک می باشد.
دستگاه عصبی سمپاتیک(Sympatic. Nervous. System) از طریق عواملی مانند انواع هیجانات و استرس ها فعال شده و با بروز علائمی چون تپش قلب ، افزایش قدرت انقباضی قلب، افزایش فشار خون، تعریق، لرز، تنگ شدن عروق خونی و افزایش فعالیت روانی، فرد را آماده واکنش سریع در موقعیت های اصطلاحا” “گریز و ستیز” می کند.
در مقابل دستگاه عصبی پاراسمپاتیک (Para Sympatic. Nervous. System) با کاهش علائم فوق موجب بازگشت بدن به حالت آرامش و احیاء شرایط معمول می شود.
بر خلاف آنچه از عنوان “خودکار” برمی آید تحقیقات علمی نشان داده است سازوکار این سیستم آنقدرها همغیر ارادی نیست و می توان از طریق انجام مداخلاتی مانند آنچه ذیلا” مختصری به آنها اشاره می شود تا حد قابل توجهی عوارض ناشی از فعالیت سیستم سمپاتیک را کاسته و با احیاء علائم پاراسمپاتیکی بدن را به حالت آرامش خود بازگرداند.
۱-تنفس عمیق : هیجاناتی مانند اضطراب و استرس باعث کوتاه و سطحی شدن ریتم تنفس می شود. تنفس “عمیق شکمی” به مدت ۱۰ دقیقه می تواند ضمن بهبود اکسیژن رسانی به اندامها و ارگان های بدن از طریق تأثیر بر ساختار “ساقه مغز” موجب آرام شدن فرد گردد. همچنین تنفس عمیق شکمی با شل کردن عضلات و کاهش فشار خون،علائم سمپاتیکی را کم رنگ نموده و حسی از آرامش را به دنبال خواهد داشت.
یکی از بهترین راه ها به منظور انجام صحیح این شکل از نفس کشیدن این است که فرد به صورت عمودی بنشیند ، دست راست را بر روی شکم و دست چپ را روی قفسه سینه قرار داده و به نحوی نفس بکشد که حین آن دست راست بالا و پایین برود اما دست چپ تقریبا” بی حرکت بماند.باید توجه کرد در تنفس شکمی می بایست به هنگام “دم” هوا در مدت ۵ ثانیه از طریق بینی وارد ریه ها شود و سپس در طی “بازدم” به مدت ۵ ثانیه از راه دهان خارج گردد.
۲-آب درمانی (Hydrotherapy) : برخی مطالعات ثابت کرده بر خلاف تصورات رایج، آب سرد می تواند موجب تقلیل ضربان قلب تا میزان ۱۵ درصد شود. همچنین از آنجا که آب سرد باعث کاهش دمای بدن می گردد، جریان خون جهت جبران این اُفت دما در هنگام تماس بدن با آن تسریع یافته و بهبود می یابد.
داوود زارع؛ پژوهشگر
از سوی دیگر دوش آب سرد با تحریک ترشح هورمون “اندورفین” به مانند زمانی که بدن در حال ورزش است باعث ایجاد حسی از آرامش و سرخوشی می شود و نیز با کاهش سطح هورمون “کورتیزول” و میزان “اسید اوریک” خون اثرات ضد اضطرابی در پی خواهد داشت.
۳٫ماساژ درمانی (Massage Therapy : به دنبال اضطراب و در نتیجه یکی دیگر از عوارض فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک، عضلات منقبض شده و تحت فشار قرار می گیرند.
اینکه شاهد آن هستیم در پی فشارهای عصبی شانه ها ناخودآگاه بالا می روند و در قسمت کتف و گردن احساس درد به وجود می آید در نتیجه اسپاسم و انقباض عضلات در این نواحی است.
دلیل چنین اتفاقی مواد شیمیایی است که به هنگام استرس های وارده و در نتیجه فعالیت دستگاه سمپاتیکی ترشح شده و روی اعصاب و عروق خونی تأثیر می گذارند. در این زمان فرد خود می تواند از راه ماساژ عضلات در دسترس در این نواحی ضمن اینکه به تخلیه فشار فیزیکی وارد آمده کمک کند، مسیرهای درد را نیز تحت تأثیرقرار داده و تا حدی باعث کاهش موادی مانند “کورتیزول” یا همان هورمون اضطراب و افزایش ترشح هورمونهایی مانند “سروتونین” و “اندورفین” شود و علائم استرس وارد شده را به نحو قابل توجهی کاهش دهد.
۴٫موسیقی درمانی (Music Therapy) : موسیقی درمانی سبقه ای به درازای تاریخ دارد اما به شکل کلاسیک و تعریف شده امروزی در خلال جنگ های جهانی اول و دوم بود که پدید آمد. در آن زمان نوازندگان برای بهبود وضعیت جسمی و روحی سربازانی که آسیب دیده بودند به مراکز درمانی می رفتند و برای آنها می نواختند.
این روش در میان راه های مقابله با فشارعصبی و استرس،نحوه ی تاثیرگذاری جالب و جذابی دارد. می دانیم که بدن انسان از حدود هفتاد درصد آب تشکیل شده است و این را نیز می دانیم که ارتعاشات در آب حدود چهار برابر سریع تر منتقل می شوند.
ارتعاشاتی که موسیقی در فضا منتشر می کند به آب موجود در بدن انتقال یافته و در نتیجه آن پیکر فرد به شکلی ریتمیک و منظم از درون نوعی از ماساژ را دریافت کرده و اصطلاحا” “کوک” می شود. این اتفاق به تنهایی باعث ایجاد حسی از آرامش و سرخوشی می شود و از سوی دیگر نیز به دنبالش از سطح هورمون های استرس زا مانند “کورتیزول” کاسته و بر میزان ترشح هورمون هایی مانند “اندورفین” افزوده می شود و به این طریق میزان تنش و فشار وارده بر بدن کم و آرامش آن افزون می گردد.
در پایان اینکه در راستای کاهش علائم آزاردهنده فشارهای عصبی راه های فراوانی ابداع و مطرح شده که تأثیرات هرکدام نیز با روش های علمی اثبات گردیده است. استفاده از “رایحه درمانی” و رایحه هایی چون عطر اسطوخودوس ، چوب سندل، گل شمعدانی، شمع های معطر، نوشیدن نوشیدنی های گیاهی سنتی مثل گل گاوزبان و تخلیه روانی در قالب گفتگو با دیگران یا حتی نوشتن برای خود، از جمله این راه هاست که پرداختن به آنها از حوصله بحث خارج است.
مهم تاکید بر این نکته است که بدانیم ذهنِ آگاه از طریق نمونه ی چنین مداخلاتی چگونه میتواند فعالیت دستگاه عصبی “خودکار” را مدیریت نموده و بر عوارض ناشی از آن فائق گردد .
