در روزهای اخیر، سخنان علی دارابی، قائم‌مقام و معاون وزیر میراث فرهنگی، درباره بررسی پرونده «شهر تاریخی نیشابور» برای ثبت جهانی یونسکو، بار دیگر نگاه‌ها را به یکی از کهن‌ترین و پرافتخارترین شهرهای ایران جلب کرد. دارابی در حاشیه سفر خود به خراسان رضوی اعلام کرد که این پرونده در حال آماده‌سازی است و در صورت موفقیت، می‌تواند جایگاه نیشابور را در فهرست جهانی میراث بشری تثبیت کند.
بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، جلسات بررسی این پیشنهاد طی ماه‌های اخیر در تهران برگزار شده است و آنچه به نظر می‌رسد، تمرکز اصلی بر «پهنه تاریخی نیشابور» است؛ محدوده‌ای وسیع که نه‌تنها بخش قابل‌توجهی از شهر فعلی را در بر می‌گیرد، بلکه هم‌اکنون نیز به‌عنوان بزرگترین پهنه تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران شناخته می‌شود. در صورت ثبت جهانی، این پهنه عنوان «بزرگترین و پهناورترین میراث تاریخی ایران» در یونسکو را به خود اختصاص خواهد داد.
با وجود اهمیت و ارزش این رویداد، کارشناسان میراث فرهنگی تأکید می‌کنند که مسیر ثبت جهانی نیشابور، مسیری ساده و بی‌چالش نیست. بر اساس بررسی‌ها، مهم‌ترین موانع پیش رو عبارت‌اند از:
تخریب تدریجی آثار تاریخی به‌دلیل ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در محدوده بافت قدیم و پهنه تاریخی.
کمبود اعتبارات پایدار برای حفاظت، مرمت و کاوش‌های باستان‌شناسی در وسعتی به این بزرگی.
نبود مدیریت یکپارچه شهری که بتواند هم منافع توسعه شهری و هم ضرورت‌های حفاظت میراث را همزمان تأمین کند.
مشکلات مالکیت خصوصی و تداخل حقوقی در زمین‌ها و بناهای واقع در پهنه تاریخی، که روند آزادسازی و مرمت را کند کرده است.
فقدان زیرساخت‌های گردشگری متناسب با معیارهای یونسکو مانند سیستم حمل‌ونقل، تابلوهای راهنما، مراکز بازدیدکنندگان و امکانات رفاهی.
این موانع در کنار فرایند پیچیده و زمان‌بر تهیه پرونده‌های یونسکو، موجب شده است که بسیاری از پروژه‌های مشابه در کشور سال‌ها طول بکشند یا حتی متوقف شوند. تجربه ثبت جهانی آثار دیگری چون «منظر فرهنگی میمند» یا «شهر تاریخی یزد» نشان می‌دهد که بدون عزم جدی ملی، همکاری دستگاه‌های محلی و تخصیص بودجه‌های کلان، چنین پرونده‌هایی یا به نتیجه نمی‌رسند یا در میانه راه فرسوده می‌شوند.
اکنون که نام نیشابور در فهرست گزینه‌های احتمالی ثبت جهانی شنیده می‌شود، انتظار می‌رود مسئولان محلی و ملی با برنامه‌ریزی دقیق، مانع از تبدیل‌شدن این فرصت تاریخی به یک وعده محقق‌نشده دیگر شوند. نیشابور، با پیشینه‌ای کهن و جایگاهی بی‌بدیل در تاریخ و فرهنگ ایران، سزاوار جایگاهی در حافظه جهانی است؛ اما تحقق این جایگاه، بیش از هر چیز، نیازمند اراده‌ای واقعی برای حفاظت و احیای آن است.
