محبوبه ذالیانی
اما این عادت نه تنها گرد زمان بر آن ننشست، بلکه بعد از جولان دادن در میان افراد مسن اکنون به تفریح جوانانه‌ای تبدیل شده است که ضمن اینکه گوی رقابت را از سیگار ربوده است، مرز‌های جنسیت را نیز درنوردیده و به جمع‌های زنانه ورود پیدا کرده است. به نحوی که برخی از زنان و دختران به مشتریان ثابت سفره‌خانه‌های سنتی و مکانهای عرضه قلیان تبدیل شده‌اند و آنان تا زمانی که سرخی ذغال به خاکستر تبدیل نشود و چای قوری ته نکشد، حاضر به ترک مکانهای عرصه قلیان نیستند.
قلیان زنانه شد
چند وقت پیش رئیس شبکه ملی پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر آماری از زنان قلیانی ایران اعلام کرد. «محمدرضا مسجدی» گفت: «۳۵ درصد زنان ایرانی قلیان می‌کشند. این تعداد زنان و دختران ایرانی به صورت تفننی یا دائمی قلیان مصرف می‌کنند و با توجه به این که زنان مادران آینده هستند، بسیار نگران کننده است.»
اگر چه ضررهای استعمال قلیان محدود به جنس زن و مرد نیست و این ماده دخانی سلامت هر دو را تهدید می‌کند، اما رواج مصرف قلیان میان زنان به دلایل فرهنگی و فیزیولوژیک و همچنین نقش زنان و دختران به عنوان مادر قابل تامل است.
کمبود مراکز تفریحی برای زنان
فرشته ساقبیان دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی، استعمال قلیان زنان را به نبود امکانات تفریحی و محدودیت‌های بیشتر زنان گره می زند و می گوید: «بسیاری از افرادی که قلیان مصرف می‌کنند به خوبی از زیان‌های آن مطلع هستند، اما همچنان به مصرف آن ادامه می‌دهند. دلیل آن حتی اگر بیکاری باشد یا نبود تفریح، ولی نشان می‌دهد سیاست‌های مقابله با این پدیده همچنان ناکارآمد است.»
ساقبیان اضافه می کند: «واقعیت این است که امکانات تفریحی و زمینه تفریحات سالم در کشور برای جوانان بسیار کم و محدود است، اما در این میان زنان از محدودیت‌های بیشتری برخوردارند. باید فضا‌هایی در شان خانم‌ها برای دور هم جمع کردن آنها ایجاد شود. متاسفانه بسیاری از مراکز تفریحی ما غروب‌ها به آقایان اختصاص دارد و در فضا‌های دانشگاهی نیز فضا‌های آزاد بیشتر به آقایان تعلق دارد و دختران دانشجو کمتر می‌توانند به فعالیت ورزشی و تفریحی بپردازند.»
استقبال از استعمال قلیان در میان زنان
این دانشجوی دکترای جامعه شناسی می گوید: «یکی از دلایلی که باعث استقبال از استعمال قلیان در میان زنان شده است، موضوع فرهنگی و تاریخی است. در گذشته در مصرف قلیان خانواده‌های پادشاهان به خصوص در دوره قاجار این شیوه رواج داشته است. بسیاری از عکس و نقاشی‌هایی که از آن زمان باقی مانده زنان دوران قاجار را در حال کشیدن قلیان نشان می‌دهد. اکنون نیز قلیان به عنوان یک هنجار در نزد اغلب افراد جامعه پذیرفته شده است و قبحی که در سیگار کشیدن است، در قلیان کشیدن نیست، همچنین دختران قلیانی مانند دختران سیگاری قضاوت نمی‌شوند، همین موضوع‌ها باعث شده است که قلیان که جزء مواد دخانی محسوب می‌شود، به راحتی در ملا عام در رستوران‌ها، تفرجگاه‌ها، در کوه و دشت و… استعمال می‌شود.»
نگاه نگران زنان به آینده، عامل مصرف قلیان
لیلا ۲۴ ساله که خود را دانشجو معرفی می کند در ارتباط با مصرف قلیان می گوید: گاهی اوقات با دوستانم و برای تفریح در یکی از مکانهای تعیین شده قلیان مصرف می کنیم. می دانم که قلیان ضررهای زیادی دارد اما با این وجود کشیدن آن حس خود بزرگ بینی دارد و به همین دلیل این کار را انجام می دهم.
مریم ۴۰ ساله که از جمله مصرف کنندگان تفننی قلیان است، می گوید: گاهی اوقات در جمع دوستانه و فارغ از تمامی مسائل و مشکلات قلیان آن هم بصورت تفننی مصرف می کنم.
وی افزود: حدود یکسال و نیم است که قلیان مصرف می کنم، در حالی که دوستانم معتاد این کار هستند و حتی به استعمال سیگار هم گرایش یافته اند.
او ادامه می دهد: نبود تفریحات سالم و از طرفی بروز ناکامی ها و نرسیدن به اهداف زندگی موجب می شود که دختران و زنان نیز به مصرف قلیان بروند و در واقع تصور می کنم با این کار به نوعی شخصیت اجتماعی ام بالا می رود.
وی می گوید: نگاه نگران جوانان و زنان به آینده و دیگرمسائل دست به دست می دهد تا آنان به سمت سیگار و یا حتی قلیان بروند.
ناپختگی شخصیتی از علت های مهم گرایش زنان به قلیان
دکتر معصومه کاظمی روانشناس بالینی نیز در این ارتباط می گوید: «هم اکنون و در مقایسه با گذشته مصرف مواد دخانی بویژه قلیان در کلانشهرها افزایش یافته و این موضوع مهم به دلایل متعددی باز می گردد. بررسی ها بیانگر آن است که بیشتر زنان سیگاری حتی مصرف کننده قلیان، بخاطر مدگرایی، کلاس گذاشتن، احساس بزرگ بینی و همرنگ جماعت شدن اقدامات خود را توجیه می کنند و در واقع به این نوع شیوه متوسل می شوند که در واقع می خواهند از این طریق ضعف ها را جبران کنند.»
وی اظهار می کند: «ناپختگی شخصیتی و ناتوانی در مهارتهای زندگی که از تربیت نادرست والدین نشآت می گیرد موجب می شود که فرد در بزرگسالی و هنگام مواجهه با مسائل ریز و درشت با جریانات متعددی همسو شود. از آنجا که زنان نیمی از جمعیت جامعه را زنان تشکیل می دهند و در این میان تربیت صحیح خانواده ها می تواند فرد را در مواجه با مسائل دشوار زندگی از قبیل ناکامی ها مختلف مصون تر کند.
این روانشناس ادامه می دهد: «موضوع دیگر اینکه والدین کودکان خود را متوقع بار می آورند و به هر خواسته آنها تن می دهند غافل از اینکه تداوم این وضعیت معضلاتی رادر سال های بعدی پیش روی فرد قرار می دهد. تجربه ناکامی های کوچک کودک در همان دوران طفولیت فرد را در بزرگسالی و در برابر مشکلات گوناگون آماده تر و توانمند کرده و برای نه گفتن مشکلی ندارد.»
وی معتقد است: «آگاهسازی و فرهنگسازی لازم به گروه های هدف می تواند تا حدودی زیادی عواقب و معضلات بوجود آمده را کاهش دهد و به این مهم باید توجه بیشتری شود. نهادهای فرهنگی و تربیتی بویژه مدارس می توانند از همان دوران مهد کودک آموزش های لازم را ارائه کنند تا فرد هنگام بلوغ توانمندی لازم را کسب کرده و در مقابل جریانات مختلف سلامت روانی و جسمی را که مورد تهدید قرار می دهد واکنش مناسبی نشان دهد.»
زنان از زیان‌های قلیان خبر ندارند
دکتر فرناز ناظمی، متخصص زنان با بیان این که اگر زنان و دختران از تاثیر منفی دود سیگار و قلیان بر سلامتی خود آگاه باشند، هرگز سمت آن نمی‌روند، می گوید: «صرف نظر از نبود یا ضعف امکانات برای استفاده زنان و دختران، باور‌های غلطی که قلیان را اعتیادآور نمی‌داند و آن را کم‌ضرر دانسته‌اند، باعث گسترش مصرف قلیان در بین زنان شده است. در صورتی که بررسی‌های متعدد و مطالعه علمی در زمینه قلیان نشان داده که کشیدن کامل یک قلیان، معادل حجم ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ سیگار دود تولید می‌کند، ۱۲ برابر این مقدار نیکوتین و منواکسیدکربن وارد بدن کرده و تا ۲۰ برابر دود سیگار نیز برای انسان مضر است و حتی درصد سرطان‌هایی از نوع حاد آن در کسانی‌که قلیان می‌کشند، بیش از افرادی است که معتاد سیگارند و بر خلاف تصوراتی که قلیان را اعتیادآور نمی‌پندارند، این پدیده به علت بالا بودن میزان نیکوتین در خون، خاصیت اعتیادآوری دارد.»
وی می گوید: «مصرف سیگار و قلیان موجب اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان، یائسگی زودرس، کاهش وزن و تخریب هورمون‌های جنسی می‌شود که به تسریع پوکی استخوان می‌انجامد. زنانی که سیگار یا قلیان می‌کشند، زودتر به سن یائسگی نزدیک می‌شوند و این امر موجب کاهش باروری در آنها می‌شود. احتمال سقط در این گونه زنان نیز بیشتر از افراد غیرسیگاری است و کودکان آنها نیز پس از تولد در معرض امراض گوناگون قرار می‌گیرند و نیز دارای وزن کمتری در زمان تولد هستند.»
قابل توجه زنان حساس به پوست
این متخصص زنان اضافه می کند: «صرف نظر از تاثیر دود بر ناباروری زنان، استعمال دود بر پوست هم تاثیر زیانباری می‌گذارد. هر پک سیگار حدود ۷۰سی‌سی و با هر پک قلیان حدود ۳۰۰سی‌سی دود وارد ریه‌ها می‌شود. دود حاصل از استعمال دخانیات نه تنها پوست را خشک می‌کند بلکه با مسدود کردن رگ‌های خونی، از میزان جریان خون در صورت کاسته شده و مواد مغذی ضروری و اکسیژن کمتری به پوست می‌رسد. به این دلیل است که بسیاری از خانم‌هایی که به طور مرتب از سیگار و قلیان استفاده می‌کنند، همیشه چند سال بیشتر از سن‌شان نشان می‌دهند، زیرا به عقیده متخصصان پوست سیگار کشیدن میزان ذخیره ویتامین A را در بدن کاهش می‌دهد و همین موضوع باعث بروز چین و چروک دور چشم و اطراف دهان می‌شود.»
دکتر ناظمی می گوید: «همچنین سیگار و قلیان باعث کاهش کلاژن پوست شده، در نتیجه پوست خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده و شل می‌شود. سیگار کشیدن یکی از دلایل اصلی ابتلا به سرطان ریه، گلو، دهان و مری بوده و ریسک ابتلا به سرطان پوست را نیز افزایش می‌دهد. طبق مطالعاتی انجام شده، خطر ابتلا به دومین نوع از سرطان‌های شایع پوستی در افراد قلیانی و سیگاری ۳ برابر بیشتر از افراد عادی است.»
