مدتی قبل آیین رونمایی دانشنامه نیشابور بزرگ در دانشگاه تهران برگزار شد هرچند این مراسم با بی‌مهری و کم سلیقگی مسئولان نیشابور مواجه شد اما مورد توجه اهالی فرهنگ قرار گرفت.
دانشنامه نیشابور بزرگ رونمایی شد
در حاشیه این مراسم دکتر امید مجد در گفت‌وگو با خاتون شرق از روند تألیف این مجموعه بزرگ و مشکلات آن گفت.
توجه شما را به مشروح این مصاحبه جلب می‌‌کنیم.
جناب آقای دکتر مجد چه اشکالاتی را در این دانشنامه می‌بینید که در چاپ‌های بعدی باید تصحیح شود؟
برای ویرایش برخی از مطالب این دانشنامه در چاپ‌های بعدی باید فاصله زمانی ایجاد شود تا اطلاعات آن تغییر کند.
برخی از اطلاعات این دانشنامه قابل تغییر نیست مانتد جلد نخست آن که به تاریخ نیشابور اختصاص دارد و همه اطلاعاتی که در این حوزه بوده را گردآوری کرده‌ایم و جلدهای دوم و سوم و چهارم که مربوط به رجال نیشابور است هم چیز جدیدی برای اضافه کردن به آن وجود ندارد اما در جلدهای ششم و هفتم که مربوط به روستاهای نیشابور است در این بخش پس از مدت زمانی حدود ۱۰ تا ۱۵سال در صورتی که در بافت روستایی تفاوتی ایجاد شود می توان اطلاعات جدیدی به این بخش‌ها اضافه کرد یا در بخش اداره و روسم و فرهنگ تلاش کردیم اطلاعات کاملی و جامعی گردآوری شود اما اگر باز هم اطلاعات جدیدی کسب شود می توان بخش دیگری به آن اضافه کنیم یا در قسمت باستان‌شناسی اگر تحقیقات جدیدی انجام شود این اطلاعات باید اضافه شود.
کار دیگری که در این دانشنامه فرصت انجام آن بدست نیامد و جا دارد در چاپ‌های بعدی به آن پرداخته شود بخش نام‌آوران معاصر نیشابور است که می تواند یک جلد جداگانه را به خود اختصاص دهد.
دکتر منوچهر اکبری هم در مراسم رونمایی این دانشنامه در دانشگاه تهران دکتر به موردی درخصوص اِعراب‌گذاری برخی کلمات خاص برای پی بردن خواننده به شیوه صحیح خواندن آنها اشاره کرد.
بله البته یادآوری این نکته هم بی‌جا نبود اما انجام آن بسیار زمان بر و هزینه‌بر خواهد بود و برای انجام همین مورد حداقل ۲۰۰میلیون تومان اعتبار لازم دارد.
برای گردآوری و چاپ و انتشار این دانشنامه چقدر هزینه شد؟
من در مجموع یک میلیارد تومان خرج کردم اما عملا بیشتر از این هزینه شد به عنوان مثال ۲۰۰میلیون تومان سال ۹۶ از محل فروش یک زمین فراهم شد که در حال حاضر همان زمین بیش از پنج میلیارد قیمت دارد و از هیچ‌کس هیچ‌گونه کمک مادی دریافت نکردم و یونسکو هم به عنوان ناشر این کتاب را مهر کرد تا اعتبار آن افزایش پیدا کند اما کمک مالی نکرد.
در حال حاضر خانه من به ازای چاپ این کتاب در گرو بانک و در حال حاضر هم در حال پرداخت اقساط آن هستم.
سال ۱۳۹۷ تصمیم گرفتیم این کتاب را پیش‌فروش کنیم تا مقداری از هزینه‌های آن تامین شود و در شهر اعلام عمومی کردیم و فقط یک جلد اداره کشاورزی و یک جلد هم امام جمعه شهر خرید و این تنها کمکی مالی بود که دریافت کردیم.
دانشنامه نیشابور در چند نسخه چاپ شد؟
از این مجموعه ۳۲۰ دوره هشت جلدی در حدود ۶هزار صفحه چاپ شده و قیمت آن چهارمیلیون تومان است البته در نیشابور با ۱۰درصد تخفیف به فروش می‌رسد.
از چه زمانی فکر چاپ این دانشنامه به ذهن‌تان رسید؟
به طور جدی از سال ۱۳۹۴ به فکر چاپ این دانشنامه افتادم. در آن سال می‌خواستم فقط به شرح رجال کهن نیشابور بپردازم و در ادامه ناخودآگاه به تاریخ نیشابور کهن هم کشیده شدیم پس از آن ترغیب شدیم که به تاریخ امروز نیشابور و جغرافیا و رسوم و آداب آن هم بپردازیم و بدین‌ترتیب از سال ۱۳۹۵ تصمیم گرفتم این اثر را تبدیل به یک کتاب جامع کنم.
جمع‌آوری اطلاعات این دانشنامه با همکاری یک تیم ۲۸نفره انجام شد که مشخصاتشان در جلد نخست و این که هرکدام در چه حوزه‌ای همکاری کردند آمده است.
در مراسم رونمایی این دانشنامه در دانشگاه تهران به این مسئله اشاره کردید که برخی از ادارهها با شما همکاری نکردند. کدام ادارهها همکاری نکردند؟
بهتر است برعکس به این سوال پاسخ بدهم.
یکی از اهداف ما در این دانشنامه ترسیم فضای فعلی دولتی و اداری فعلی شهر نیشابور بود بدین صورت که به عنوان مثال شرح اداره دارایی یا مخابرات نیشابور را از گذشته تاکنون بیاوریم و یا در بخش نام‌آوران معاصر اطلاعاتی از اداره‌های نیشابور می‌خواستیم که پاسخ مناسبی دریافت نکردیم و در بخش جمع‌آوری اطلاعات فقط اداره‌های جهاو کشاورزی، اوقاف و میراث همکاری کردند. آموزش‌وپرورش حتی حاضر نشد آمار تعداد و اسامی مدارس نیشابور را در اختیار ما قرار بدهد، سازمان تبلیغات اسلامی آمار تعداد مساجد یا اتاق اصناف تعداد واحدهای صنفی را اعلام نکردند و جواب نمی دادند و ما هم بعدا یکسری اطلاعات را از تهران کسب کردیم و از خیر گرفتن یکسری اطلاعات هم گذشتیم.
برخی از این ادارهها مانند تربیت‌بدنی نمی‌خواستند همکاری کنند به عنوان مثال وقتی به دنبال نام و مشخصات قهرمانی در یک رشته ورزشی بودیم اطهار بی‌اطلاعی می کردند اما بعضی از ادارهها مانند پست می‌خواستند همکاری کنند اما اطلاعاتی موجود نبود.
تاریخ نیشابور را تا سال ۱۳۲۰ تا آنجا که موجود بود از اسناد کتابخانه ملی و مجلس گردآوری گردیم اما دامنه اطلاعات به امروز نرسید اما اطلاعات روستاها، صنعت، کشاورزی، دانشگاه‌ها و وضعیت آب و خاک تا سال ۱۳۹۵ به روز است اما از خیر تاریخچه ادارات و نام‌آوران معاصر نیشابور گذشتیم اما تصور من این است حالا که این اثر چاپ شده و جای خالی این موضوع‌ها به چشم می‌آید همه خلاء جلد نهم را حس می‌کنند و ممکن باعث ایجاد انگیزه شود و نگاه امروز با نگاه هفت سال گذشته متفاوت خواهد بود و دیگر تردیدی وجود ندارد.
به تردیدها در زمان آغاز این کار اشاره کردید. این تردیدها ناشی از چه بود؟
فکر نمی‌کنم کسی مخالف این کار بود. واکنش‌ها را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد یک عده به نتیجه بدبین بودند یا چیزی برای ارائه نداشتند یا تمایل نداشتند چنین کاری انجام شود البته ما از نیت‌های درونی اشخاص آگاه نیستیم اما اینکه چه انگیزه‌هایی باعث می‌شد تا این همکاری شکل نگیرد می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد به عنوان مثال آقای قوامی‌نژاد رئیس وقت اداره آموزش‌وپرورش دستور می‌داد و تاکید می‌کرد که همکاری شود اما وقتی به رده‌های پایین می‌رسید کار قفل می‌شد اما اداره‌هایی مانند میراث فرهنگی همکاری کردند و باعث شد تا اسناد و مدارک پراکنده‌ای که در اختیار داشتند طبقه‌بندی شود و به نفع هر ۲طرف شد.
طی این مدت روزانه چقدر از وقت شما صرف این دانشنامه می‌شد؟
به طور دقیق نمی‌توان پاسخ داد به عنوان مثال مدخلی برای یکی از رجال به نام اسحاق راهویه محدث قرن سوم می‌نوشتیم و برای جمع‌آوری اطلاعات فقط همین یک شخص چندین کتاب مختلف باید مطالعه و اطلاعات مربوط به آن استخراج می‌شد تا در نهایت یک مدخل ۲خطی برای آن نوشته شود و من به عنوان مسئول کل دانشنامه باید همه این موارد را باید دوباره بررسی می‌کردم و این فرآیند برای هشت‌هزار اسم انجام شد.
یک سال نخست شیوع کرونا باعث شد که وقت بیشتری برای این کار صرف کنم و روزی حدود ۱۰ساعت وقت می‌گذاشتم و این تنها سهم من به عنوان ناظر و ویراستار بود و چقدر هم وقت و انرژی صرف کردیم که از آن هیچ استفاده‌ای نشد به عنوان مثال بک نفر مامور شد ۷۰سال آرشیو روزنامه خراسان را صفحه به صفحه و ستون به ستون مطالعه کرد همچنین شخص دیگری همین کار را برای روزنامه اطلاعات انجام داد اما در آخر چیزی نصیب‌مان نشد و کارهایی هم انجام دادیم که استفاده نکردیم البته همه این اطلاعات ثبت و ضبط شد اما در اتفاقی غم انگیز به طور اشتباهی از روی کامپیوترم پاک شد و به زحمت توانستیم مقدار کمی از آن را بازیابی کنیم.
یکی از همکاران‌مان ماه‌ها در کتابخانه ملی همه کتاب‌هایی را که مربوط به نیشابور بود یا نویسنده آن نیشابوری بود خواند و فهرستی کوتاه از هرکدام نوشته بود که بالغ بر ۴۰۹وتاب شد و در همین اتفاق همه این اطلاعات از بین رفت یعنی پس از پنج سال همه زحمات‌مان از بین رفت.
البته مقداری زمان و پول ما هدر رفت برای اینکه تجربه کسب کنیم و به اصطلاح روی غلطک بیفتیم.
آیا تجربه‌های مشابهی وجود داشت که از آنها استفاده کنید؟
تنها کار مشابه برای نیشابور کتاب شهر فیروزه مرحوم گرایلی بود و هیچ شهر دیگری دانشنامه ندارد و دانشنامه‌های موجود درباره جغرافیای ایران و موارد کلی است و این نخستین دانشنامه شهری ایران است.
کاری که در این دانشنامه انجام شده این است که علاوه طبقه‌بندی براساس حروف الفبا طبقه‌بندی بر اساس موضوع هم انجام شده تا دسترسی به مطالب برای مخاطب ساده‌تر باشد.
درباره دانشنامه نیشابور بزرگ برای کسانی که می‌خواهند دست به کارهای مشابه بزنند ۲نکته می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد نخست اینکه از نظر هزینه همین کار را اگر فرهنگستان، بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران یا دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اگر بخواهند انجام بدهند برای این کار حداقل ۲۰میلیارد تومان بودجه تصویب خواهند کرد در حالی که با پول امروز چهار نا پنج میلیارد هزینه شود و نکته دیگر نیروی انسانی است، امروز هرکسی که بخواهد دانشنامه بنویسید به دنبال اسم‌های معروف است اما دانشنامه نیشابور بزرگ با ۲۸ نفر از اشخاص نه چندان معروف و گمنام نوشته شد و نتیجه کار به قدری درخشان بود که رئیس ۱۲ساله بنیاد دانشنامه‌گاری ایران از دیدن آن اظهار حیرت کرد و این نشان می دهد باید به جوانان و میانسالان خودمان اعتماد کنیم و این ۲نکته می توان سرمشق کارهای نظیر این در آینده باشد.
درباره سایر آثارتان مانند قرآن و نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه که به نظم درآورده‌اید هم بفرمائید.
مقتل منظوم که تنها مقتل منظوم تاریخ ادبیات فارسی است و ۲ دفتر غزل هم دارم و کتاب‌هایی هم درباره دستور زبان فارسی و لغت‌سازی و ترجمه و ۲کتاب درباره عطارشناسی هم نوشته‌ام.
نخستین اثر ترجمه منظوم قرآن بود که هنوز هم من را با آن می شناسند و یک بار در سال ۱۳۷۴ و دوباره در سال ۱۳۸۷ تصمیم گرفتم نسخه جدیدی از آن ارائه بدهم. به نظرم اگر آن کار را انجام نمی دادم هیچ کدام از این آثار هم پدید نمی‌آمد و همان ترجمه قرآن باعث شد تا از رسته پتروشیمی به ادبیات بیایم و دنیایم عوض شود.
چرا مسئولان نیشابور مراسم رونمایی دانشنامه نیشابور حضور نداشتند؟
شورای هر نیشابور متولی دعوت از اشخاص برای مراسم رونمایی شد و تعداد ۸۰کارت دعوت هم برایشان ارسال کردم که قرار بود مسئولان نیشابور، فیروزه و زبرخان را دعوت کنند و اما هیچ کدام از اعضای شورای شهر، شهردار، رئیس اداره ارشاد و فرماندار نیشابور و هیچ کدام از مسئولان فیروزه و زبرخان که دعوت شده بودند در این مراسم نبودند و تنها آقای ارکانی نمانیده مجلس حضور پیدا کردند.
از مراسم رونمایی این دانشنامه به خوبی استقبال شد و ازتاب خبری آن هم در فضای مجازی بسیار خوب بود و در این میان اگر هم عده‌ای ایراد بگیرند مهم نیست.
اهمیت دانشنامه در چیست؟
دانشنامه می‌تواند انگیزه‌ای باشد که اشخاص را به تولید علم و انجام کارهای مشابه تشویق کند و مورد دیگر اینکه باید بتوانیم از این اثر استفاده تبلیغاتی کنیم. توجه کنید کشورهایی مانند ایران، چین، هندوستان و یونان که دارای شاهنامه هستند به آن افتخار می کنند و آن را نشانه قدمت تاریخی خودشان می‌دانند. اینکه ما چقدر بتوانیم از این آثار که نشان‌دهنده ریشه و قدمت چندهزارساله تاریخ و تمدن ما است استفاده کنیم بستگی به مهارت‌های ما دارد و درباره دانشنامه نیشابور همین موضوع صادق است. وقتی می‌خواهیم به عنوان مثال درباره توسعه بیمارستان نیشابور در وزارتخانه صحبت کنیم می‌توانیم با استفاده از این دانشنامه اطلاعات تاریخی نیشابور را در این حوزه ارائه کنیم و امروز این طرفیت ایجاد شده که دانشنامه نیشابور را روی میز هر مدیرکل و وزیری بگذاریم دیگر حرفی برای گفتم نمی‌ماند.
