سعید صفارائی / دکتر شهرام عباسی در جشنواره همایش روز ملی خیام گفت: بسیار برای افلاکنمای نیشابور نگران هستم و احساس می‌کنم این طرح شکست خورده است مگر اینکه تغییری در نحوه اداره و نگهداری آن صورت بگیرد.
وی اظهار کرد: دستاورد نجوم تاریخی ایران به قدری زیاد است که باید جلسات زیادی به آن و به خصوص حکیم عمر خیام نیشابوری اختصاص داد.
وی اظهارکرد: امروز درباره سه موضوع اصطرلاب، تاریخ رصدخانه در ایران و زیج یا همان جداول اسلامی مطالبی ارائه می‌کنم.
وی افزود: اصطرلاب بسیار چیز عجیبی است و در سده های اول دوره اسلامی و همان دوره خیام چیزی اختراع کرده بودند که شبیه ماشین حساب‌های فعلی بود و این ابزار عجیب هم کار ماشین حساب را انجام می‌داد و هم جهت‌یابی می‌کرد و علاوه براین پیش‌بینی‌های نجومی را با آن انجام می دادند.
وی اظهار کرد: در تاریخ رصدخانه در ایران رصدخانه ایران با قدمت ۸۰۰سال توسط خواجه نصیرالدین طوسی بنا نهاده شد و او پنجمی بود که به دربار پادشاهان مغول راه یافت و با نفوذی که یافت این مراکز علمی را گسترش داد.
وی گفت: در تاریخ ثبت شده افراد زیادی از کشورهای غربی و چین برای گذراندن دوره‌های نجوم به اینجا و نزد خواجه نصیرالدین طوسی می‌آمدند و آن زمان که تلسکوپ نبود و از ابزاری بزرگ برای جهت‌گیری و تعیین زاویه اجرام نجومی استفاده می‌شد و از نظر تاریخی بسیار مهم است که ۴۰۰سال قبل از دوران کوپرنیک در ایران و مراغه مرکز علمی معتبری داشتیم که از کشورهای دیگر بورس می‌شده‌اند و دوره می‌دیدند.
وی اظهار کرد: همان زمان خواجه نصیرالدین طوسی مجبور بود سیاستمداران را برای گرفتن بودجه قانع کند همان کاری که ما این روزها می‌کنیم.
وی گفت: مورد دیگری که در ایران زودتر از جهان غرب به آن دست یافته بودند زیج یا جداول نجومی بود و اگر تاریخ علم‌نجوم را در اروپا دنبال کنیم پیش از کوپرنیک گروهی اجرام آسمانی را هر روز رصد می‌کردند اما مهم‌ترین کار را کوپرنیک انجام داد و حدود ۲۰سال هر شب نقشه آسمان را رصد می‌کردند و جداول نجومی را نوشت و بعدا از روی همین جداول کپلر قوانین سه‌گانه را نوشت و نیوتون هم به آن استناد کرد.
وی افزود: این زیج‌ها حدود ۸۰۰سال قبل در ایران استقاده می‌شد و دکتر بوسف ثبوتی معمار نجوم ایران از هم نسلان خود جلوتر بود و متفاوت عمل کرد و در حال حاضر در مراکز مختلفی در کشور در حوزه نجوم کار می‌کنند مانند دانشگاه شیراز، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه فردوسی مشهد که در این زمینه فعال هستند.
وی گفت: نسل جدید جامعه نجوم ایران در حال رشد است اما نسبت به سایر گروه‌های علمی مانند فیزیک گروه کوچکی است اما کارخانه پژوهشی شاخصی دارند و یکی از گروه‌های پیشرو هستند.
وی اظهار کرد: تاجیکستان یک تلسکوپ ۲متری دارد و ارمنستان یک مجموعه نجوم دارد اما در ایران که مهد نجوم بود ۲تلسکوپ یک و نیم متری با فناوری قدیمی داشتیم تا اینکه طرح تلسکوپ ملی ایران از ۲۰سال قبل آغاز شد و یکی از بهترین طرح‌های علمی در ایران است و جامعه نجوم ایران توانست در چند سال اخیر چند مقاله در مجله‌های معتبر علمی چاپ کند.
وی گفت: رصدخانه ملی به غیر از اینکه یک مرکز علمی است طرح‌های علمی هم در آن انجام می‌شود که در حال راه‌اندازی است.
طی ۲۰سال گذشته آهنگ رشد ما در حوزه علم نجوم بسیار خوب بوده اما سیاستمداران این فرصت استثنایی برای جهش علمی در کشور را با مشورت نگرفتن از افراد متخصص و با از دست دادن سرمایه‌های اجتماعی از دست می‌دهند.
وی اظهار کرد: افلاکنمای نیشابور یکی از بزرگ‌ترین طرح‌هایی است که در کشور به همت خیرین‌محل شکل گرفت و دغدغه همه ما نگهداری و استفاده بهینه از آنها است که پس از مدتی دچار چالش می‌شود و مشکلات جدی به وجود می‌آورد.
وی خاطرنشان کرد: معمولا همه افلاک‌نماها در جهان به مراکز علمی تبدیل شدهاند و در کنار آنها موزه و دانشگاه به وجود آمده و در حوزه‌های زیست‌شناسی و زمین‌شناسی و سایر شبیه‌سازی‌ها می‌توان از آنها استفاده کرد.
وی گفت: در سال‌های اخیر کشورهای مانند چین و ژاپن سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در این حوزه کرده‌اند و بزرگ‌ترین افلاکنمای دنیا در شانگ‌های در محوطه‌ای به وسعت ۳۸۰هزار مترمربع در سال ۲۰۲۱ راه‌اندازی شد و تجربه چند سال گذشته نشان داده دانش‌آموزان و دانشجویانی که از این مجموعه‌های علمی استفاده کرده‌اند به نجوم علاقمند شده و بعدها در این رشته مشغول تحصیل شدهاند و کسانی که به صورت آماتور وارد این رشته شدهاند بعدها منجمان بهتری شدهاند. وی گفت: افلاکنمای نیشابور معماری بسیار منحصر به فردی دارد و به تدریج می رسد یرای آینده آن باید فکری کرد و از ۲۰ستل قبل که این‌مجموعه در حال ساخت بود تاکنون به طور مرتب این حرف‌ها را تکرار می‌کنم اما کو گوش شنوا؟!
وی اظهار کرد: نگهداری افلاک‌نماها به مراتب پیچیده‌تر از رصدخانه‌ها است و در تهران افلاکنمای گنبد مینا امروز تبدیل به یک مجموعه ورشکسته زیان‌ده شده است، ای کاش به جای اینکه از ما سوال کنند چرا از گذشته استفاده نمی‌کنیم بپرسیم چطور شد که از آنجا به اینجا رسیدیم و اگر کار شده بود امروز به جای دوران کوپرنیک باید از دوران خیام نام برده می‌شد و این سوالات جدی است.
وی گفت: من سالهاست که با دانشجویان این کشور کار می‌کنم و این‌کشور گنجینه‌ای از استعدادهای و اگر قرار است اتفاقی بیفتد باید به زیرساخت‌ها پرداخته و حفظ شود اما افلاکنمای نیشابور که از نظر فنی و مهندسی یکی از طرح های بسیار خوب در کشور بوده تقریبا ۲برابر افلاکنمای گنبدهای تهران است و باید یک مرکز علمی در کنارش ایجاد شود تا به طور دائم تولید محتوا کند و این محتوا دائم به روزرسانی شود.
وی اظهار کرد: طی ۲۰سال گذشته آهنگ رشد ما در حوزه علم نجوم بسیار خوب بوده اما سیاستمداران این فرصت استثنایی برای جهش علمی در کشور را با مشورت نگرفتن از افراد متخصص و با از دست دادن سرمایه‌های اجتماعی از دست می‌دهند.
فلسفه صدرایی هویت تاریخ جدید ما است
عبدالحسین کلانتری معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در بخش میزگرد جشنواره سالانه خیام گفت: فلسفه صدرایی هویت تاریخ جدید ما است که تلفیقی از حکمت اشراقی و مکتب مشاعیون است و تداخل اینکه در زمانه‌ای خاص توسط صدرالدین شیرازی شکل گرفت و ذیل آن انواع و اقسام مکاتب شکل گرفت.
وی اظهار کرد: علم یک عنصر هویتی است و داشته‌های ما برای ممتاز بودن کم نیست و مستلزم آن است که امروز دانشگاه بتواند خوانش همدلانه و انتقادی از سنت داشته باشد.
وی گفت: خوانش انتقادی که همه داشته‌های گذشته را نادیده بگیرد به بیراهه رفتن است و خوانش همدلانه هم که چشم بر همه نقایص گذشته ببندد نادرست است و لازمه آن گفت‌وگو است.
وی افزود: گادامر در باب خوانش سنت می‌گوید امکان ندارد خوانشی جدید داشته باشید بدون اینکه پایی در سنت داشته باشید و اصلا انسان بدون سنت ممکن نیست و کسی که آن را تخریب کند داشته‌های خود را تخریب کرده است و باید خوانش گفت‌وگویی مدام با سنت برقرار شود و این مستلزم یک گفت‌وگوی بین نسلی و بین‌رشته‌ای است.
وی افزود: پیشنهاد می‌کنم برای سال‌های بعد از جامعه دانش‌آموزی هم در این برنامه‌ها شرکت کنند تا این ظرفیت‌ها فعال شوند.
مهندس سیدمحمد مهاجر در این برنامه گفت: رقابت در رصدخانه‌ها بر این اساس است که اعماق دورتر و اجرام تاریک‌تر را آشکار کنند و همه فناوری‌ها در ساخت رصدخانه هرچقدر بهتر باشد با نوردهی کمتر و کیفیت بیشتر جزئیات بیشتری از اعماق کیهان آشکار می‌شود.
وی اظهار کرد: هر رصدخانه بر سه پایه تلسکوپ، گنبد چرخان و سامانه لایه نشانی است و مکان‌یابی رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۰ شروع و از ۳۶نقطه چهار نقطه و در نهایت قله گرگش انتخاب شد که سه‌هزار و ۶۰۰متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
دکتر سیدمحمدمهدی شیخ‌جباری در این برنامه گفت: تا اوایل قرن ۱۶میلادی کوپرنیک کیهان‌شناسی کوپرنیکی شکل می‌گیرد و تا اوایل ۱۹۲۰ ادامه دارد.
از دوره کوپرنیک تا دانشمندی به نام هابل در ۱۹۲۰ دوره دوم کیهان‌شناسی شکل گرفت و از ۱۹۲۰ تا ۲۰۱۱ مدل استاندارد کیهان‌شناسی شکل گرفت و از آن زمان تا کنون وارد دوره چهارم شده‌ایم.
وی اظهار کرد: در دوران کوپرنیک تا دهه‌ها بعد کیهان‌شناسی و نجوم از یکدیگر جدا نبود و یکی از آن مواردی که در دوره خیام در مشاهدات نجومی بسیار مهم بود تنظیم تقویم شمسی بود.
وی خاطرنشان کرد: از دیدگاه دیگر تا صدسال قبل کیهان‌شناسی علاوه براینکه شاخه‌ای از ریاضیات شناخته می‌شد انسان‌ها به عنوان مشاهده‌گرهای ویژه بودند.
وی افزود: کوپرنیک به این خاطر اهنستوداردکه یک اصل کیهان‌شناسی را معرفی کرد و گفت انسان در فضا و زمان مشاهده‌گر ویزه نیست هرچند امروز ما این اصل را قبول نداریم و از همان زمان اشخاص زیادی تلاش کردند این اصل را مورد پرسش قرار بدهند از جمله یک منجم آلمانی در ۱۸۲۳ سوال عمیقی مطرح کرد مبنی بر اینکه چرا آسمان شب تاریک است؟
وی گفت: نخستین مشاهده نجوم در حوزه کیهان‌شناسی را می‌توان به هابل نسبت داد که منجر به کشف مفهوم کهکشان شد و تشویش لز آن تصور می‌شد از هرجا نگاه کنیم و به هرجای آسمان برویم تعدادی ستاره و منظومه وجود دارد در حالی که این مجموعه‌ها در زیرمجموعه‌هایی به نام کهکشان هستند و همچنین هابل مفهومی به نام انبساط عالم و دور شدن کهکشان ها را از یکدیگر نشان داد که مهم‌ترین کشف هابل در کیهان‌شناسی بود و اصل کوپرنیک را منسوخ کرد.
وی افزود: در کهکشان حدود ۱۰ تا هزار میلیارد ستاره وجود دارد و فاصله این کهکشان‌ها از یکدیگر ۱۰برابر بزرگی اندازه خود کهکشان است.
وی گفت: با کشفیات جدید هابل معلوم شد که حرکت کهکشان‌ها نسبت به هم ۲نوع سرعت دارد یکی سرعت خاصه و دیگری سرعت انبساط عالم است.
وی تصریح کرد: سرعت کهکشان راه شیری نسبت به کهکشان همسایه حدود ۳۰۰کیلومتر برثانیه و فاصله‌اش حدود ۲ونیم میلیون سال نوری است و ۲۰سال قبل کشف شد که سرعت انبساط عالم در حال افزایش است و سرعت حرکت کهکشان‌ها هم نسبت به یکدیگر در حال تغییر است و امیدواریم تلسکوپ جیمز وب اطلاعات جدیدتری به ما بدهد.
