سعید صفارائی
محیط مدرسه عرصه آموزش مفاهیم و قوانین و پرورش خلاقیت‌های دانش‌آموزان است که در تعامل و ارتباط با یکدیگر آنان را برای ورود به جامعه آماده می‌سازد.
دانش‌آموزان در مدارس نحوه ارتباط با یکدیگر را می‌آموزند و در قالب بازی‌های مختلف برای رویارویی با چالش‌های واقعی زندگی آماده می‌شوند اما تحول بنیادین در سطوح مختلف روابط انسانی بر این حوزه هم بی‌تاثیر نبوده و تغییر شیوه آموزش از حضوری به مجازی باعث شده فرصت باهم بودن و تجربه شادی‌های کودکانه از دانش‌آموزان گرفته شود.
محدود شدن روابط اجتماعی در قالب رعایت دستورالعملهای بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی بیش از بزرگسالان بر روی کودکان و نوجوانان که درکی از این محدودیت‌ها ندارند تاثیر گذاشته و عواقب سوءِ این تاثیرات در قالب منزوی شدن، افسردگی و چاقی مفرط خود را نشان می‌دهد.
ترس از کرونا در وجود بچه‌ها رسوخ کرده است
از آنجا که معلمان و مربیان به خاطر ارتباط گسترده با دانش‌آموزان درک بهتری از تاثیرات شیوع کرونا بر آنان دارند به سراغ مدیر و معلم قدیمی یکی از مدارس نیشابور رفتم تا از دیدگاه یک معلم با تاثیرات کرونا بر دانش‌آموزان بیشتر آشنا شوم.
فاطمه کریمی مدیر دبستان بهاره سلیمی در نیشابور در حالی که از پنجره اتاقش به تعدادی از دانش‌آموزان که در گوشه حیاط مدرسه با فاصله از یکدیگر نشسته بودند اشاره می‌کرد، گفت: ترس و واهمه از کرونا در وجود بچه‌ها رسوخ کرده و باعث شده زیاد به یکدیگر نزدیک نشوند، همین باعث شده که شادی‌های کودکانه دانش‌آموزان تحت تاثیر قرار بگیرد و حالا می‌بینیم که دانش‌آموزان نسبت به گذشته آرام‌تر و ساکت‌تر هستند، شادی های کودکانه کم شده و کمتر شاهد آن شور و هیجانی هستیم که در حیاط مدرسه بدوند و بازی کنند و این رفتار در دانش‌آموزان پایه های اول، دوم و سوم کاملا مشهود است و این نشان دهنده تاثیرات رفتارهای دوران کرونا است که حالا ظهور و بروز پیدا می‌کند.
وی افزود: چند روز قبل در زنگ تفریح به حیاط مدرسه رفتم و از بچه‌ها خواستم که پشت سرم با رعایت فاصله اجتماعی بدوند، بعضی از بچه‌ها با تعجب به هم نگاه می‌کردند انگار کار عجیبی می‌خواهند انجام بدهند در حالی که پیش از شیوع کرونا این یک کار عادی بود به همین خاطر در هفته نخست شروع مدارس کلاسها را با ظرفیت کمتر آغاز کردیم و سعی می‌کنیم طی این مدت رفتار بچه‌ها سنجیده شود و امیدواریم که وضعیت کرونا به سمت قرمز نرود تا به تدریج بتوانیم ظرفیت حضور دانش‌آموزان را افزایش دهیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا هنوز هم حساسیت والدین برای حضور فرزندانشان در محیط مدرسه مانند گذشته است اظهار کرد: پیش از این مهمترین دغدغه والدین موضوع کرونا بود اما حالا دغدغه دیگری که اضافه شده آن است که دانش‌آموزان در متن آموزش قرار ندارند و امسال بسیاری از اولیا که پیش از این مخالف حضور فرزندشان در مدرسه بودند می‌خواهند فرزندشان در مدرسه حضور داشته باشد.
فاطمه کریمی می‌گوید: پیش از این دغدغه والدین سلامت جسمی و روانی فرزندشان بود اما حالا سلامت روحی هم اضافه شده و این موضوع کاملا برای ما مشهود است زیرا وقتی کلاسها با یک چهارم ظرفیت برگزار می‌شود آن دسته از دانش‌آموزانی که به صورت مجازی در کلاس حضور دارند خواستار حضور فیزیکی در کلاس هستند و می‌خواهند در کنار هم‌کلاسی‌هایشان باشند.
برای کاهش دغدغه آن دسته از والدینی که نگران حضور فرزندشان در مدرسه هستند همه پرسنل آموزشی و اجرایی و کارکنان مدرسه واکسن کرونا دریافت کرده‌اند، کریمی با بیان این مطلب افزود: مدت زمان و ظرفیت کلاسها کاهش یافته و دستورالعملهای بهداشتی به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود.
اما چقدر دانش‌آموزان می‌توانند طی مدت حضورشان در مدرسه دستورالعملهای بهداشتی را رعایت کنند؟
با این سوال به همراه خانم کریمی از راهرو دبستان و از کنار تعدادی تابلو یادآوری کننده برای زدن ماسک و شستن دست‌ها بر روی دیوار می‌گذریم، از پشت شیشه یکی از کلاسهای درس به داخل کلاسی که ۶ دانش‌آموز ابتدایی با ماسک در فاصله یک‌متری از یکدیگر نشسته‌اند اشاره کرده و می گوید: برخلاف آنچه که برخی فکر می‌کردند رعایت دستورالعملهای بهداشتی توسط دانش‌آموزان ابتدایی مشکل خواهد بود اما این آموز‌ش‌ها تاثیر مثبت داشته و حتی می‌بینیم دانش‌آموزان پایه اول و دوم در هنگام صرف صبحانه بسیار مراقب هستند، دستهایشان را می‌شویند و به زدن ماسک و رعایت فاصله اجتماعی توجه می‌کنند.
وی در ادامه علاوه بر کرونا مشکل کمبود نیروی انسانی و نداشتن معلم برای برخی از پایه‌ها را یادآور شده و می‌گوید: طی این مدت تجربه خوبی از آموزش در فضای مجازی بدست آوردیم و دوره های آموزشی برای معلمان برگزار کرده‌ایم با این حال امروز حضور دانش‌آموزان در مدرسه برای والدین تبدیل به دغدغه شده است.
مدیر مدرسه بهاره سلیمی گفت: زمانی که برخی از والدین برای گرفتن پرونده فرزندشان مراجعه می‌کنند و علت را از ایشان جویا می‌شویم می بینیم که حاضر شده‌اند فرزندشان به مدرسه‌ای با کیفیت آموزشی پایین‌تر و جمعیت کمتر برود ولی هر روز در مدرسه حضور داشته باشد در صورتی‌که پیش از این همان والدین حاضر بودند فرزندشان در مدرسه‌ای و کلاسی با جمعیت بیشتر ثبت‌نام کند ولی کیفیت آموزش بالا باشد.
به گفته خانم کریمی حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی بدون نظارت والدین یکی دیگر از نگرانی‌های پدران و مادران است و این چالش در دوران کرونا به خاطر لزوم حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی برای حضور در کلاسهای درس تشدید شده است.
سارا بدیع زاده مادر دانش‌آموز کلاس سوم ابتدایی که از حضور فرزندش در غیاب او در فضای مجازی نگران است اظهار کرد: زمانی که ما در خانه حضور نداریم و فرزندمان بوسیله لپ‌تاپ یا تب‌لت به اینترنت متصل می‌شود هیچ نظارتی نیست و این نگران کننده است زیرا نمی‌دانیم در غیاب ما فرزندمان در اینترنت به چه نوع مطالبی دسترسی پیدا می‌کند و ابزاری هم برای کنترلش نداریم.
وی گفت: مدتهاست که دخترم را به پارک بازی نبرده‌ام و در حال حاضر در آپارتمان سکونت داریم و در بین همسایگان‌مان بچه هم سن‌و سال دخترم نیست که با هم بازی کنند و با این شرایط فکر می‌کنم بهتر است امسال دخترم در مدرسه حضور داشته باشد.
وی بیان کرد: من و همسرم و همه فرزندان‌مان که شرایط لازم برای دریافت واکسن کرونا داشته‌اند واکسینه شده‌ایم و اگر چه برای فرستادن فرزندم به مدرسه نگرانی دارم ولی به وضوح می‌بینم که دخترم دچار افسردگی شده زیرا دیگر با دوستانش ارتباط ندارد.
پیش از این فاطمه کریمی مدیر بهاره سلیمی در اظهاراتش به این موضوع که برخی از والدین به این نتیجه رسیده‌اند فرزندشان به مدارس با کیفیت پائین‌تر بروند ولی هر روز در مدرسه حضور داشته باشند و اینکه امروز حضور فیزیکی دانش‌آموز برای والدین اهمیت پیدا کرده اشاره داشت اما مسئله دیگری که به وضوح دغدغه والدین شده کیفیت آموزش به صورت مجازی به خصوص برای دانش‌آموزانی است که در آستانه کنکور سرنوشت‌ساز قرار دارند.
مریم میرزایی مادر دانش‌آموز پشت کنکوری می‌گوید: کیفیت آموزش به صورت غیرحضوری بسیار پایین است و اصلا با آموزش حضوری قابل مقایسه نیست به همین خاطر بهتر دیدیم فرزندم در کلاسهای حضوری ثبت‌نام کند.
وی اظهار کرد: امسال برای آینده فرزندم بسیار سرنوشت‌ساز و حساس است ضمن اینکه محیط و شرایط آموزشگاه را خودم از نزدیک دیدم تا از رعایت دستورالعملهای بهداشتی در آن محیط مطمئن شوم البته بسیار جالب است که برخی از والدین از مسافرت‌ها و دورهمی‌هایشان چشم‌پوشی نمی‌کنند اما نگران حضور فرزندشان در مدرسه هستند.
وی به این‌نکته اشاره کرد که در این بخش باید والدین هم به کمک آموزش‌وپرورش بیایند و نباید همه انتظارات ما متوجه مدرسه باشد چون به هر حال تعداد معلمان و امکانات محدود است.
کمبود بیش از ۴۰۰ معلم در نیشابور
مدیر آموزش و پرورش نیشابور گفت: در سال تحصیلی جدید حدود ۵۴۰ معلم در بخش آموزش‌وپرورش نیشابور کمبود داریم و با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم که در این زمینه برای سه استان خراسان رضوی، خوزستان و سیستان و بلوچستان قول داده شده که به صورت ویژه مورد توجه قرار بگیرند.
وی با اشاره به اینکه سیاست آموزش‌وپرورش بازگشایی تدریجی مدارس در یک بازه زمانی ۲ ماهه تا پایان آبان ماه است اظهار کرد: در این چارچوب مدارس به صورت سه‌گانه گروه‌بندی شده‌اند مگر اینکه ستاد ملی کرونا تصمیمات دیگری اتخاذ و ابلاغ کند.
علیرضا کلیدری با اشاره به اینکه واکسیناسیون دانش‌آموزان به تازگی شروع شده اظهار کرد: بیش از ۹۰درصد معلمان نیشابور دُز اول و بیش از ۶۰ درصد هم دُز دوم واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند و باقیمانده این تعداد هم کسانی بوده‌اند که به دلایل پزشکی یا ابتلا به کرونا هنوز واکسیناسیون نشده‌اند و تا پایان مهرماه این تعداد تکمیل خواهد شد.
حدود ۸۱هزار دانش‌آموز و چهار هزار و ۴۰۰ معلم در نیشابور وجود دارد وی با بیان این مطلب افزود: نیشابور در بین شهرستان‌های شمال‌شرق کشور از لحاظ میزان پوشش و زمان واکسیناسیون معلمان مقام نخست را دارد. کمبود زیرساخت مهم ترین چالش آموزش غیرحضوری
مهمترین چالش ما در حوزه آموزش‌های غیرحضوری کمبود زیرساخت است، مدیر آموزش و پرورش نیشابور با اشاره به این موضوع بیان کرد: هنوز برخی از روستاهای نیشابور فاقد اینترنت است به عنوان مثال در دهستان بینالود تعدادی از روستاها حتی امکان دریافت تلوزیون دیجیتال و شبکه آموزش را هم ندارند.
کلیدری با اشاره به اینکه هنوز در مدارس شبانه‌روزی به دلیل شیوع کرونا با مشکل مواجه هستیم گفت: در حال حاضر در نیشابور یک هزار و ۲۰۰ دانش‌آموز در چهار مدرسه شبانه‌روزی و یک خوابگاه دخترانه تحت پوشش قرار دارند و تعطیلی این مراکز تاثیر منفی بر روی دانش‌آموزان دارد.
کلیدری در خصوص نگرانی والدین از ابتلای فرزندانشان به کرونا گفت: به والدین توصیه می‌کنیم حتما برای یک بار هم شده به صورت حضوری به مدرسه فرزندشان مراجعه کنند، فضای مدرسه را ببینند و مواردی را که ممکن است باعث نگرانی آنها شود با مدیر مدرسه درمیان بگذارند و حتما در شورای مدرسه و انجمن اولیا و مربیان مدرسه حضور فعال داشته باشند.
وی اظهار کرد: آموزش یک سری از مهارت‌ها به اولیا و برگزاری جلسات آموزش خانواده باید مورد توجه جدی قرار بگیرد و خانواده‌ها باید بدانند سلامت جسمی و روحی دانش‌آموزان اولویت نخست آموزش‌وپرورش است و هرجا احساس شود این مورد دچار مخاطره شده بدون درنگ در جهت پیشگیری اقدام می‌کنیم.
مدیر آموزش‌وپرورش نیشابور با بیان اینکه هنوز آمار دقیقی درخصوص تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل به دلیل شیوع کرونا نداریم اظهار کرد: بر طبق آخرین آمار در نیشابور حدود ۲۶۰ دانش‌آموز در مقطع ابتدایی و در متوسطه اول و دوم حدود ۱۵۰ دانش‌آموز از تحصیل بازمانده‌اند که از این تعداد مقداری را توانستیم جذب کنیم ولی مابقی کسانی بودند که یا ازدواج یا مهاجرت کرده و یا جذب بازار کار شده بودند ولی قطعا کرونا در این خصوص تاثیر منفی به خصوص بر روی دانش‌آموزان دختر داشته است.
وی بیان کرد: طی بخشنامه‌ای شیوه‌نامه‌ای به نام صفر شش به همه مدارس ابلاغ شده که در آن همه دستورالعملهای بهداشتی لازم به صورت لیست درآمده است و در ادامه از طرف دانشکده علوم پزشکی مورد نظارت مستمر قرار می‌گیرند و در این چارچوب ۲۴ تیم نظارتی تشکیل شده و تا کنون همه ۵۰۰ مدرسه موجود در نیشابور برای یک بار مورد بازدید قرار گرفته است.
وی با اشاره به اینکه ما با بچه هایی مواجه هستیم که عملا ۲۰ ماه از فضای مدرسه دور بوده‌اند اظهار کرد: چاقی، پرخاش‌گری، اضطراب، وابستگی به فضای مجازی از آسیب‌ها دوران کرونا بر روی دانش‌آموزان است و درراین چارچوب از یک تیم پنج نفره پژوهش‌گر برای مطالعه جهت آسیب‌های دوران کرونا بر روی دانش‌آموزان دعوت شده و این یک کار علمی و پژوهشی است که نتایج آن برای ما بسیار مهم است و با شناسایی آسیب‌هایی که فراوانی بیشتری دارد بلافاصله مداخلات را شروع کنیم ضمن اینکه امکان دارد با بیماری‌ها و آسیب‌های نوپدیدی هم مواجه شویم که پیش از این سابقه نداشته و کسی هم متوجه آن نشده باشد که باید شناسایی و به موقع مداخله شود.
وی گفت: والدین باید توجه داشته باشند برای کرونا در حال حاضر نمی‌توانیم پایانی در نظر بگیریم به این خاطر در همین شرایط باید کیفیت آموزش را افزایش دهیم تا حق دانش‌آموزان ما ضایع نشود و در این راستا نیازمند همکاری و تعامل والدین هستیم.
بیش از هشت‌هزار فرهنگی در نیشابور واکسینه شدند
رئیس دانشکده علوم پزشکی نیشابور گفت: در حال حاضر بیش از هشت هزار و ۳۵۴ همکار فرهنگی و معلم و بیش از سه هزار و ۱۵۲ دانش آموز در نیشابور واکسینه شده اند.
محسن عظیمی‌نژاد افزود: از ۲۹ شهریور واکسیناسیون دانش آموزان شروع شده و فعلا فقط واکسن سینوفارم برای زیر ۱۸ سال در کشور مجوز دارد و در مطالعات شرکت سازنده که منتشر شده عوارض خاصی در کودکان مشاهده نشده است.
وی در خصوص رعایت دستورالعملهای بهداشتی در مدارس توصیه کرد: سرویس های بهداشتی مدارس باید دارای مایع دستشویی باشد و مرتب نظافت و گندزدایی گردد، دانش آموزان با ماسک در کلاس حاضر شوند، فاصله اجتماعی رعایت شود و قطعا باید زیرساختهای کلاسهای آنلاین تقویت گردد.
وی با اشاره به اینکه در صورت تشکیل کلاس حضوری نباید بیشتر از ۱۰ نفر در هر کلاس حضور داشته باشند بیان کرد: معلمان باید توجه داشته باشند اگر یکی از دانش آموزان علامت‌دار بود حتما به استراحت در منزل و شرکت در کلاسهای آنلاین راهنمایی شود، تهویه کلاسها با باز بودن پنجره ها تقویت شود و ترجیحا بچه‌ها در مدرسه تغذیه استفاده نکنند و با کاهش ساعت کاری مدارس دانش آموزان صبحانه را در منزل صرف کنند. وی در پایان به والدین توصیه کرد: والدینی که هنوز واکسن کرونا دریافت نکرده‌اند در اولین فرصت و بدون هیچ گونه تعللی برای تزریق واکسن مراجعه کنند.
اختلال سوگ، معضل دانش‌آموزان دوران کرونا
الهام قاجاری دکترای تخصصی روانشناسی گفت: در سال تحصیلی جدید با کودکان، نوجوانان، دانش‌آموزان و دانشجویانی روبرو هستیم که در محیط آموزشی دچار اختلال سوگ از یک طرف و اختلال سازگاری از طرف دیگر هستند و هنوز نتوانسته‌اند خودشان را با شرایط جدید وفق دهند.
وی افزود: دغدغه‌ی ما در دوران پساکرونا حضور دانش‌آموزان و دانشجویانی در کلاسهای درس است که خیلی از آنها عزیزانی را از دست داده‌اند و هرکدامشان یک دوره سوگواری را پشت سرگذاشته‌اند که با توجه به سوگواری‌های ناتمام دوران کرونا این عزاداری‌ها به درستی طی نشده و مشکلاتی را از این جهت برای بچه ها به بار آورده است.
وی بیان کرد: با گذشت حدود ۲سال از بحران کرونا تجربه متفاوتی برای ما رقم خورده و سلامت روان دانش‌آموزان تحت تاثیر این مسئله قرار گرفته به نحوی که امروز نسبت به گذشته کودکان و نوجوانان افسرده‌تری داریم که میزان ناامیدی، بی‌حوصله‌گی، خستگی، کسالت، اضطراب و ترس‌های طولانی بیشتری دارند.
الهام قاجاری گفت: طی این مدت شاهد افزایش بیش از حد استفاده از ابزارهای الکترونیکی در دانش آموزان بودیم و بسیاری از والدین در مورد نحوه مدیریت و تعیین قوانین فضای مجازی اطلاعاتی نداشتند و با شیوع کرونا به یک باره دانش‌آموزان وارد فضای مجازی شدند بدون اینکه فرهنگ استفاده از آن را فراگرفته باشند و متاسفانه ما شاهد اعتیاد به اینترنت در بین دانش‌آموزان حتی در سنین پایین هستیم.
وی افزود: در حال حاضر نیازمند برگزاری کلاسهای و دوره‌های آموزشی درباره نحوه استفاده و مدیریت فضای مجازی هستیم که هنوز هم برخی از والدین از آن استقبال نمی‌کنند.
الهام‌قاجاری با اشاره به اینکه امروز حتی دانش‌آموزان کلاس اول با یک گوشی هوشمند در کلاس درس حاضر می‌شوند اظهار کرد: این یک تحول بزرگ در فرهنگ ما است، در فرهنگی که والدین به بچه اجازه نمی‌دادند حتی در خانه گوشی داشته باشد اما حالا فرزند خود را با گوشی به مدرسه می فرستند، باید خانواده‌ها به سمت آموزش مدیریت فضای مجازی بروند تا بتوانند با پدیده اعتیاد فرزندانشان به اینترنت مبارزه و از آن پیشگیری کنند.
الگوی خواب آشفته دانش‌آموزان حاصل نداشتن برنامه منسجم
وی بیان کرد: یکی دیگر از مسائل و مشکلات دانش آموزان در دوران کرونا پدیده الگوی خواب آشفته است زیرا امروز دانش آموزان صبح‌ها برنامه منسجمی ندارند که از خواب بیدار شده و برای رفتن به مدرسه آماده شوند و برای آموزش به صورت آنلاین هم سخت‌گیری زیادی از سوی والدین نمی‌شود که به موقع بیدار شده و سر کلاس حاضر شوند و این باعث شده الگوی خواب نامنظم و به موازات آن رژیم غذایی ناسالم داشته باشند که موجب ایجاد چاقی‌های مفرط و آسیب‌های جسمی شود.
وی در بخش دیگری از سخنانش در این خصوص که مخاطرات بحران کرونا در کدام خانواده‌ها بیشتر خود را نشان می‌دهد اظهار داشت: خانواده هایی که پیش از این یک الگوی اضطراب در آنها وجود داشته بیشتر است زیرا در این نوع خانواده‌ها همواره یکی از اعضا به خصوص پدر یا مادر هر دو در مورد مسئله‌ای نگران بوده‌اند و با بروز کرونا الگوهای اضطرابی بیش از پیش نمایان شده و این اضطراب به بچه‌ها منتقل شده و باعث گردیده استرس زیادی را تجربه کنند و همچنین خانواده‌هایی که در آنها الگوی وسواس وجود داشته کرونا آن را تشدید کرده است.
وی اظهار کرد: بخش عمده این ترس‌ها ناشی از این است که مبادا خودم یا پدر و مادرم مبتلا به کرونا شوند، البته با توجه با غربالگری های سالهای اخیر تعداد بچه‌های مضطرب در جامعه ما زیاد بود اما بحران کرونا باعث روند رشد بیشتر و سریع‌تر اختلال اضطراب شد.
وی افزود: در خانواده‌هایی که تعارض بین پدر و مادر وجود داشته پیش از این بحران فرزندان مدتی را در فضای مدرسه و به دور از محیط خانه و این فضای تعارضی به سر می بردند ولی حالا با تعطیلی مدارس متاسفانه به طور دائم شاهد این تعارضات در فضای خانه هستند که موجب تشدید مخاطرات در این فرزندان می‌شود.
وی گفت: قبل از این که کووید ۱۹ وارد دنیا شود روانشناسان درباره دور شدن بچه‌های این نسل از فضای حقیقی با توجه به حضورشان در فضای مجازی و امکان برقراری ارتباط و تعامل با دیگران در این فضا بدون آشکار شدن هویت واقعی‌شان هشدار داده بودند.
وی افزود: زمانی که بچه‌ها وارد فضای مجازی می‌شوند هورمون دوپامین که هورمون لذت است ترشح می‌شود و باعث تکرار رفتار و وابستگی آنان به فضای مجازی می‌شود و از سوی دیگر امکان ناشناس ماندن در فضای مجازی اجازه بروز رفتارهای مختلف را به این بچه‌ها می‌دهد که سبب می‌شود هیجان و لذت بیشتری در این فضا کسب کنند و از دنیای حقیقی دورتر شوند.
الهام قاجاری گفت: این خطر قبل از کووید ۱۹ حس می‌شد که احتمالا در سالهای آینده با نسلی روبرو باشیم که نسل منزوی‌تری باشد اما حالا با بحران کرونا و ورود پیش از موقع فرزندان‌مان به فضای مجازی این احتمال تشدید شده که باید هرچه سریع‌تر برای آن چاره‌ای بیندیشیم.
